Czym są zaburzenia nastroju? Zanim to wyjaśnimy, warto wiedzieć, czym jest sam nastrój. Mianem nastroju określa się zwykle emocje związane z różnymi przeżyciami, które utrzymują się u człowieka przez dłuższy czas i które można ocenić zarówno samemu, jak i przez ludzi stykających się z daną osobą.
Wyróżnia się trzy typy ludzkiego nastroju: wyrównany, obniżony oraz wzmożony. Dodatkowo nastrój może być również labilny (co oznacza, że waha się on od obniżonego do wzmożonego) oraz drażliwy (oznacza to, że dana osoba bardzo łatwo wpada w gniew).
Żaden człowiek nie ma przez cały czas takiego samego nastroju – każdemu zdarzają się chwile, gdzie czuje się wyjątkowo dobrze oraz momenty, gdzie dopada go smutek i nostalgia. Taka sytuacja jest w pełni prawidłowa.
Inaczej już, gdy wzmożony czy obniżony nastrój utrzymują się u nas przez dłuższy czas – w takim przypadku rozpoznawane mogą być zaburzenia nastroju (inaczej zaburzenia afektywne).
Spis treści
- Częstość występowania zaburzeń nastroju
- Przyczyny biologiczne zaburzeń nastroju
- Środowiskowe przyczyny biologiczne zaburzeń nastroju
- Choroby somatyczne a zaburzenia nastroju
- Rodzaje zaburzeń nastroju
- Objawy zaburzeń afektywnych z obniżonym nastrojem
- Objawy zaburzeń afektywnych ze wzmożonym nastrojem
- Konsekwencje zaburzeń nastroju
- Rozpoznawanie problemu
- Leczenie zaburzeń nastroju
Częstość występowania zaburzeń nastroju
Zaburzenia afektywne uznawane są za jedne z najczęściej stwierdzanych jednostek psychiatrycznych. Szacuje się, że w jednym momencie na świecie cierpi na tego rodzaju problemy nawet 20 proc. spośród wszystkich ludzi.
Zaburzenia nastroju wystąpić mogą w dowolnym wieku – cierpieć na nie mogą zarówno młodzi dorośli, jak i osoby w podeszłym wieku czy nawet dzieci i nastolatkowie.
Czytaj również: Zaburzenia adaptacyjne - jakie są przyczyny i jak się je leczy?
Przyczyny biologiczne zaburzeń nastroju
Zaburzenia nastroju nie mają najprawdopodobniej jednej, konkretnej przyczyny – postuluje się, że za ich występowanie odpowiada łączny wpływ czynników biologicznych oraz środowiskowych.
W przypadku tych pierwszych mowa m.in. o neuroprzekaźnikach. Już od dawna zwraca się uwagę na to, że takie substancje, jak m.in. serotonina czy noradrenalina mają wpływ na ludzki nastrój – nadmierne ilości różnych neuroprzekaźników według takich koncepcji miałyby odpowiadać za stany wzmożonego nastroju, ich niedobory w ośrodkowym układzie nerwowym miałyby z kolei być winne występowaniu stanów obniżonego nastroju.
Znaczenie najprawdopodobniej mają również geny - zauważalne bowiem jest to, że wtedy, kiedy w rodzinie jakiejś osoby ktoś cierpiał na jakieś zaburzenia afektywne, to wtedy ryzyko, że zaburzenia tego rodzaju pojawią się również i u innych członków tej rodziny, jest wyraźnie zwiększone.
Wspomnieć tutaj warto również o badaniach, które prowadzone były w grupie bliźniąt jednojajowych (czyli takich, które mają identyczny materiał genetyczny). W jednym z takich badań stwierdzono, że kiedy u jednego z bliźniąt rozwinęła się depresja, to u drugiego pojawiał się podobny problem w 76% przypadków.
Z drugiej strony wtedy, gdy bliźnięta przebywały w odosobnieniu, depresja u obu z nich pojawiała się w 67% przypadków. Przedstawione dane pokazują, że owszem – dziedziczenie odgrywać mogą istotną rolę w patogenezie zaburzeń afektywnych, z całą jednak pewnością nie tylko one mogą przyczyniać się do ich występowania.
Czytaj również: Osobowość borderline - czym jest i jak ją leczyć?
Zespół lęku uogólnionego, czyli gdy martwisz się cały czas
Środowiskowe przyczyny biologiczne zaburzeń nastroju
Związek z zaburzeniami afektywnymi mają również rozmaite sytuacje, z którymi stykamy się w trakcie naszego życia. Nie sposób jednak tutaj podać konkretnego zbioru czynników, które mogą sprowokować epizod zaburzeń nastroju – tak jak bowiem dla jednego człowieka jakaś sytuacja jest prosta do zniesienia, tak już dla innego może ona być niewyobrażalnie trudna i prowadzić do rozwoju zaburzeń nastroju.
Aby jednak zobrazować, podać można kilka przykładów problemów, które mogą sprzyjać zaburzeniom afektywnym:
- doświadczanie przemocy (zarówno w środowisku domowym, jak i w środowisku zawodowym czy szkolnym),
- traumatyczne wydarzenia (takie jak np. gwałt, udział w wypadku komunikacyjnym),
- poważne zmiany życiowe (np. zmiana miejsca zamieszkania, utrata pracy czy zmiana szkoły),
- śmierć bliskiej osoby,
- rozstanie z partnerem.
Czynnikiem, który wpływa na zaburzenia nastroju, są substancje psychoaktywne. Nadużywanie alkoholu, stosowanie dopalaczy czy narkotyków również może prowadzić do ich pojawienia się.
Czasami działa to w mechanizmie tzw. błędnego koła – osoba uzależniona, w okresie niestosowania jakiejś substancji, popadać może w obniżony nastrój i sięgać po swoją używkę, aby poczuć się lepiej.
Po tym jednak – szczególnie, kiedy podejmuje ona próby walki z uzależnieniem – może popadać w obniżony nastrój z powodu tego, że znowu nie udało się jej dotrzymać swoich własnych postanowień.
Choroby somatyczne a zaburzenia nastroju
Ryzyko wystąpienia zaburzeń afektywnych zwiększone jest również u tych osób, u których pojawią się jakieś poważne – zwłaszcza przewlekłe – choroby somatyczne. Jako przykłady można tutaj podać choroby nowotworowe, cukrzycę czy przewlekłą obturacyjną chorobę płuc.
Wspomina się również i o występowaniu zaburzeń depresyjnych po zawale serca czy udarze mózgu. Czasami obniżony nastrój spowodowany bywa przez niedoczynność tarczycy.
Nie tylko choroby, ale i zażywane z powodu różnych schorzeń farmaceutyki mogą odpowiadać za wystąpienie u pacjenta zaburzeń nastroju. Różne leki mogą prowadzić do takich problemów, najczęściej chodzi jednak o glikokortykosteroidach, które mogą doprowadzić zarówno do wzmożonego, jak i do obniżonego nastroju.
Rodzaje zaburzeń nastroju
Najbardziej podstawowy podział wyróżnia dwie patologie dotyczące nastroju: jego obniżenie oraz wzmożenie. W takim ujęciu wyszczególnić można dwa główne rodzaje zaburzeń afektywnych – mowa tutaj o zaburzeniach depresyjnych oraz chorobie afektywnej dwubiegunowej (ChAD).
W przypadku pierwszego problemu dominującym objawem jest ze spadkiem nastroju. Przebieg choroby afektywnej dwubiegunowej jest nieco bardziej skomplikowany: u chorego pojawiają się epizody zmiennego nastroju – może on być obniżony, ale i wzmożony (okresy wzmożonego nastroju określane są – w zależności od czasu trwania, jak i intensywności objawów – jako mania lub hipomania).
Depresja i ChAD to jednak niejedyne zaburzenia nastroju. Do tej grupy należą bowiem również i tzw. uporczywe zaburzenia nastroju, którymi są dystymia oraz cyklotymia.
Dystymia jest bliska zaburzeniom depresyjnym, w jej przebiegu nasilenie istniejących u pacjenta dolegliwości nie odpowiada jednak zaburzeniom depresyjnym.
Cyklotymia to z kolei pewien odpowiednik zaburzeń afektywnych dwubiegunowych – w jej przypadku również występują stany zmiennego nastroju, mają one jednak zdecydowanie mniejsze nasilenie niż w przebiegu ChAD.
Objawy zaburzeń afektywnych z obniżonym nastrojem
Wśród dolegliwości, które mogą sugerować zaburzenia depresyjne lub inny problem, który należą do zaburzeń afektywnych z obniżonym nastrojem, wymienić można:
- utratę zainteresowań,
- anhedonię (niemożność odczuwania radości nawet z tych rzeczy, które wcześniej sprawiały pacjentowi niebywałą radość),
- zaburzenia snu (w postaci nadmiernej senności, jak i bezsenności),
- zaburzenia apetytu (mogące przybierać formę zarówno spadku apetytu, jak i wzmożonego łaknienia),
- poczucie, że życie nie ma sensu,
- obawy dotyczące przyszłości,
- ciągłe zamartwianie się,
- myśli samobójcze.
Wspomnieć tutaj należy, że w różnych grupach wiekowych te same zaburzenia nastroju mogą mieć odmienny przebieg. Jako przykład można tutaj zaburzenia depresyjne – tak jak u dorosłych ich podstawowym objawem jest rzeczywiście obniżenie nastroju, tak w przypadku depresji u dziecka najbardziej zauważalna może być drażliwość czy labilność nastroju młodego pacjenta.
Czytaj również: Depresja dziecięca i depresja młodzieńcza - jak objawia się depresja i jak pomóc choremu dziecku?
Anoreksja - jak rozpoznać i jak leczyć jadłowstręt psychiczny?
Objawy zaburzeń afektywnych ze wzmożonym nastrojem
Przeciwieństwem stanów depresyjnych są stany wzmożonego nastroju, którymi są mania oraz hipomania. Oba problemy są do siebie bardzo podobne, podstawową różnicą jest czas trwania objawów oraz ich intensywność (mania ma zdecydowanie cięższy przebieg niż hipomania).
Wśród problemów, które mogą świadczyć o wzmożeniu nastroju, wymieniane są:
- poczucie, że ma się niebywałą wartość,
- utrzymujące się przez dłuższy czas pobudzenie psychoruchowe,
- zmniejszona potrzeba snu,
- gonitwa myśli,
- znaczna gadatliwość,
- tendencja do podejmowania ryzykownych zachowań (takich jak np. beztroskie zaciągnięcie wysokiego kredytu czy kontakty seksualne z całkowicie obcymi osobami),
- trudności z koncentracją,
- podejmowanie się wielu czynności w jednym czasie.
Konsekwencje zaburzeń nastroju
Zaburzenia afektywne są poważnymi problemami, których nigdy nie wolno bagatelizować – zasadniczo każde z nich może mieć skrajnie negatywne wpływ na funkcjonowanie, ale i nawet na życie pacjenta.
Zaburzenia depresyjne mogą skutkować trudnościami w szkole, pracy, ale i w życiu rodzinnym. Osoby z ChAD mogą podejmować się działań, których konsekwencje będą odczuwały nie tylko one same, ale i ich bliscy (jak to może mieć miejsce w przypadku zaciągnięcia dużego kredytu).
Związane z zaburzeniami nastroju bywają również i myśli samobójcze – pacjent, które z powodu depresji odizoluje się od innych i który będzie ich doświadczał dość często, może w końcu podjąć decyzję o tym, aby targnąć się na życie. Biorąc pod uwagę powyższe zdecydowanie widać, że zaburzenia nastroju trzeba rozpoznawać i leczyć jak najszybciej.
Rozpoznawanie problemu
Przy podejrzeniu zaburzeń nastroju – u siebie lub u osoby bliskiej – najlepiej udać się do psychiatry. W trakcie wizyty specjalista przeprowadzi dokładne badanie psychiatryczne, dzięki któremu możliwe będzie stwierdzenie, czy pacjent rzeczywiście cierpi na zaburzenia afektywne, a jeżeli tak, to na jakie.
Psychiatra pyta nie tylko o potencjalne objawy zaburzeń nastroju, ale i o inne rzeczy – istotne jest chociażby to, od jak dawna niepokojące dolegliwości występują u badanego.
Przykładowo do rozpoznania zaburzeń depresyjnych niezbędne jest stwierdzenie utrzymywania się ich objawów przez dwa tygodnie. Manię rozpoznaje się, gdy nasilone objawy wzmożonego nastroju utrzymują się przez siedem dni, hipomanię można z kolei zdiagnozować wtedy, gdy odpowiadające jej dolegliwości występują u pacjenta przez minimum cztery dni.
Leczenie zaburzeń nastroju
W leczeniu zaburzeń nastroju wykorzystuje się dwie podstawowe metody: są nimi farmakoterapia oraz psychoterapia. Najczęściej pacjentowi zaleca się skorzystanie z obu wymienionych, czasami jednak – np. przy bardzo łagodnych objawach zaburzeń nastroju – wystarczająca, przynajmniej początkowo, może być sama tylko psychoterapia.
Trzeba wyraźnie zaznaczyć, że oddziaływania psychoterapeutyczne stanowią podstawową metodę leczenia zaburzeń depresyjnych u dzieci i młodzieży.
W farmakologicznym leczeniu zaburzeń nastroju wykorzystywane bywają różne preparaty. W przypadku zaburzeń depresyjnych czy dystymii wykorzystanie znajdują przede wszystkim leki przeciwdepresyjne.
Nieco inaczej przebiega leczenie choroby afektywnej dwubiegunowej – u pacjentów z tym problemem zastosowanie monoterapii z wykorzystaniem środków przeciwdepresyjnych może skutkować tym, że wyindukowany u nich zostanie epizod maniakalny.
U pacjentów z ChAD stosowane są przede wszystkim leki normotymiczne (stabilizujące nastrój), oprócz tego pacjentom czasami zalecane bywają również i preparaty przeciwpsychotyczne.
W rzadkich przypadkach – zwykle wtedy, gdy próby leczenia różnymi środkami nie pozwalają uzyskać oczekiwanych efektów terapii – w leczeniu zaburzeń nastroju wykorzystywana bywa również i terapia elektrowstrząsowa.
