Torbiel czekoladowa na jajniku (inaczej torbiel endometrialna) stanowi jedną z postaci endometriozy. Istotą schorzenia jest to, że błona śluzowa macicy – zamiast być obecna wyłącznie właśnie w jej obrębie – pojawia się w innych strukturach kobiecego organizmu.
Może ona być stwierdzana w bardzo różnych narządach, bo zarówno w otrzewnej, jak i w obrębie jajnika czy nawet płuc. Szacuje się, że wśród wszystkich kobiet, u których wystąpiła endometrioza, u od 20 do 40 procent z nich rozwijają się torbiele endometrialne jajnika.
Spis treści:
Torbiel czekoladowa na jajniku
Przyczyny torbieli czekoladowej na jajniku
Objawy torbieli czekoladowej na jajniku
Diagnostyka torbieli czekoladowej
Leczenie torbieli czekoladowej na jajniku
Leczenie farmakologiczne torbieli czekoladowej na jajniku
Torbiel czekoladowa na jajniku
Torbiel czekoladowa wzięła swoją nazwę od tego, jaka jest zawartość. Otóż endometrium, które znajduje się w świetle torbieli, podlega takim samym zmianom związanym z cyklem miesiączkowym, jak prawidłowa błona śluzowa macicy – cyklicznie dochodzi do jego rozrostu, a później do jego złuszczania.
W przypadku prawidłowej śluzówki macicy, jej złuszczone komórki wydostają się na zewnątrz organizmu w trakcie krwawienia miesiączkowego, inaczej dzieje się jednak ze złuszczającym się materiałem obecnym w świetle torbieli czekoladowej. On nie ma drogi ewakuacji, w związku z czym gromadzi się we wnętrzu torbieli – ostatecznie w tworze tym obecne są czerwonawo-brunatne masy (z których część to skrzepy krwi) i stąd właśnie wzięło się określanie torbieli endometrialnych jako czekoladowe.
Torbiel czekoladowa na jajniku może być zarówno pojedyncza, jak i w obrębie jajnika mogą występować mnogie torbiele endometrialne. Twory te mogą występować zarówno na tylko jednej, jak i na obu kobiecych gonadach. Różne bywają również rozmiary torbieli czekoladowych na jajniku – tak jak u jednych pacjentek mogą one mieć zaledwie 2 cm szerokości, tak już u innych mogą one osiągać wymiary sięgające nawet 20 cm.
Przyczyny torbieli czekoladowej na jajniku
Przyczyny torbieli czekoladowych na jajniku są takie same, jak przyczyny endometriozy. Do dziś nie udało się jeszcze jednoznacznie ustalić, jaka jest patogeneza endometriozy. Istnieje kilka różnych teorii dotyczących tego, dlaczego u kobiet może dochodzić do umiejscawiania się błony śluzowej macicy w nieprawidłowych lokalizacjach.
Jedną z popularniejszych jest ta, według której endometrioza może być skutkiem tzw. wstecznych krwawień miesiączkowych. W takiej sytuacji złuszczone komórki endometrium, zamiast wydostawać się na zewnątrz organizmu wraz z krwią miesiączkową, miałyby kierować się – poprzez jajowody – ku jamie otrzewnej i później osiedlać się w innych narządach, m.in. w jajnikach, tworząc ogniska endometriozy.
Innymi teoriami, tłumaczącymi potencjalne podłoże endometriozy, są teoria metaplazji (według której pewne prototypowe komórki – np. niezróżnicowane komórki otrzewnej – mogą się przekształcać do komórek endometrium) czy też teoria indukcji (bazująca na tym, że pewne substancje szkodliwe – np. dioksyny – mogą indukować przekształcanie się całkowicie innych komórek organizmu do komórek endometrium).
Możliwe jest także to, że wpływ na występowanie zarówno endometriozy, jak i torbieli czekoladowych na jajniku, mają dziedziczone geny. Taki wniosek wysunięto na podstawie badań bliźniąt monozygotycznych (czyli tzw. jednojajowych), w których okazywało się, że zgodność zachorowań na endometriozę sięgała wśród nich nawet 75 procent.
Czytaj:
Niewydolność jajników: przyczyny, objawy, leczenie
Ból jajników przed okresem - czy powinien niepokoić?
Ból owulacyjny: ile trwa i jak go rozpoznać?
Objawy torbieli czekoladowej na jajniku
Torbiel endometrialna może przebiegać całkowicie bezobjawowo i być wykrywana przypadkowo, jak i możliwe jest to, że przez jej obecność pacjentka będzie doświadczała bardzo uciążliwych dolegliwości. Objawami, które mogą wystąpić u pacjentki z torbielą czekoladową na jajniku, mogą bowiem być:
- ból w podbrzuszu (pojawiający się zarówno w związku z miesiączką, jak i poza krwawieniami),
- wyjątkowo obfite krwawienia miesiączkowe,
- nieregularne miesiączki,
- ból towarzyszący oddawaniu moczu lub stolca,
- ból podczas stosunków płciowych (dyspareunia).
Torbiel czekoladowa a ciąża
Przez posiadanie torbieli endometrialnych pacjentka, poza opisanymi wyżej dolegliwościami, może mieć również i trudności z zajściem w ciążę. Po pierwsze mogą one występować z powodu tego, że torbiel może upośledzać czynność jajników. Z endometriozą, która prowadzi do pojawiania się torbieli czekoladowych na jajniku, powiązane mogą być zaburzenia owulacji, ale i niewydolność ciałka żółtego.
Pacjentki posiadające torbiele endometrialne, choć z pewnymi trudnościami, to jednak mają szanse na zajście w ciążę. W jednym z przeprowadzonych w Stanach Zjednoczonych badań (które dotyczyło kobiet posiadających torbiel czekoladową na jednym jajniku i które miesiączkowały regularnie) po 4-letnim okresie obserwacji stwierdzono, że nawet powyżej 40 procent pacjentek miało możliwość zajścia w ciążę bez stosowania żadnych metod wspomagających.
Czytaj:
Zaburzenia hormonalne: jak rozpoznać? 7 sygnałów organizmu
Zaburzenia miesiączkowania: przyczyny, rodzaje, leczenie
Torbiel czekoladowa a rak
Kiedy pacjentka słyszy, że ma torbiel, zwykle w jej głowie pojawiają się obawy dotyczące tego, że może ona cierpieć na raka jajnika. Tutaj jednak koniecznie należy podkreślić jeden aspekt – otóż torbiel czekoladowa ma całkowicie łagodny charakter i nie jest ona zmianą nowotworową.
Diagnostyka torbieli czekoladowych
W rozpoznawaniu torbieli czekoladowych na jajniku znaczenie ma kilka różnych badań. Lekarz może zdecydować o ich wykonaniu zarówno na podstawie objawów, które zgłaszane są przez pacjentkę, jak i możliwe jest to, że wyczuje on masy torbieli podczas badania palpacyjnego brzucha pacjentki.
Torbiel endometrialna może zostać uwidoczniona już podczas przezpochwowego badania ultrasonograficznego, czasami zlecane jest jednak wykonanie dokładniejszego badania obrazowego, którym jest rezonans magnetyczny miednicy. Jeszcze inną metodą diagnostyczną, która znajduje wykorzystanie w diagnostyce torbieli czekoladowych na jajnikach, jest laparoskopia diagnostyczna.
Polega ona na tym, że przez niewielkie nacięcia w obrębie brzucha wprowadzone są do niego narzędzia chirurgiczne oraz systemy obrazujące – dzięki temu możliwe jest bezpośrednie uwidocznienie zmiany w obrębie jajnika. Wszystkie wymienione badania pozwalają postawić – nawet wysoce uzasadnione – przypuszczenie torbieli endometrialnej, jednakże ostateczne rozpoznanie stawiane jest dopiero po przeprowadzeniu badania histopatologicznego.
Poza wspomnianymi badaniami, czasami pacjentkom z podejrzeniem torbieli endometrialnych zlecane są również i badania laboratoryjne. Jednym z takowych może być oznaczenie markera CA-125 we krwi – parametr ten oznacza się w celu różnicowania nienowotworowej torbieli z rakiem jajnika.
Czytaj:
Guzy jajnika często nie dają żadnych objawów
Leczenie torbieli czekoladowej na jajniku
To, jakie leczenie zostanie zaproponowane pacjentce, u której stwierdzona została torbiel czekoladowa na jajniku, uzależnione jest od kilku czynników – istotny jest zarówno wiek, jak i to, czy kobieta planuje jeszcze zachodzić w ciążę oraz to, czy torbiel prowadzi do występowania u niej jakichś objawów.
W przypadku pacjentek, u których torbiele endometrialne są niewielkich wymiarów i nie wywołują żadnych dolegliwości, możliwe jest wdrożenie regularnej obserwacji i podjęcie decyzji o rozpoczęciu leczenia dopiero wtedy, kiedy torbiel zacznie powiększać swoje rozmiary lub gdy doprowadzi ona do jakichś objawów.
Leczenie farmakologiczne torbieli czekoladowej na jajniku
W leczeniu torbieli czekoladowych na jajniku możliwe jest również zastosowanie leczenia farmakologicznego – w tym przypadku mogą być stosowane zarówno preparaty estrogenowo-progestagenowe, jak i leki należące do grupy analogów gonadoliberyny. Z farmakoterapią związane są jednak pewne problemy - np. to, że leki raczej nie doprowadzają one do całkowitej eliminacji toorbieli.
Oprócz tego w trakcie terapii pojawiać się mogą pewne skutki uboczne – tak bywa np. w przypadku stosowania analogów gonadoliberyn, gdzie kobiety mogą skarżyć się m.in. na uderzenia gorąca czy zaburzenia libido (środki te doprowadzają do stanu przypominającego menopauzę).
Wtedy zaś, kiedy pacjentka doświadcza bardzo silnych objawów torbieli czekoladowej na jajniku, jej torbiel jest duża, leczenie farmakologiczne nie przynosi rezultatów lub gdy przez torbiel kobieta ma trudności z zajściem w ciążę, zastosowane może być leczenie zabiegowe. Operacyjne leczenie torbieli endometrialnych odbywa się zazwyczaj na drodze zabiegów laparoskopowych.
Zabiegi mogą opierać się na usunięciu samej tylko torbieli (szczególnie w przypadku kobiet, które planują jeszcze zajście w ciążę), jak i operacja może polegać na usunięciu torbieli wraz z jajnikami, a czasami nawet podczas zabiegu usuwane są zarówno obydwa jajniki, jak i macica (ostatnie postępowanie dotyczy jednak pacjentek, które nie zakładają już, że będą jeszcze w ciąży i u których żadne inne metody leczenia endometriozy nie pozwoliły osiągnąć oczekiwanych efektów).
