Zaburzenia zachowania u dzieci (po ang. conduct disorder) to psychiatryczny problem, który rozpoznawany jest u coraz większej ilości małych pacjentów. Statystyki nie napawają optymizmem: problemy z tej grupy spotykane mogą być u co dziesiątego dziecka i u nawet co czwartego nastolatka. Zaburzenia zachowania częściej niż u dziewczynek występują u chłopców.
Spis treści:
Przyczyny zaburzeń zachowania u dzieci:
Zaburzenia zachowania a urazy głowy
Zaburzenia zachowania a złe wychowanie
Objawy zaburzeń zachowania u dzieci
Rodzaje zaburzeń zachowania u dzieci
Zaburzenia u dzieci w wieku przedszkolnym oraz szkolnym
Zaburzenia zachowania u nastolatków
Rozpoznawanie zaburzeń zachowania u dzieci
Konsekwencje zaburzeń zachowania u dzieci
Terapia zaburzeń zachowania u dzieci
Farmakologiczne leczenie zaburzeń zachowania u dzieci
Przyczyny zaburzeń zachowania u dzieci
Na pytanie, jakie są przyczyny zaburzeń zachowania u dzieci, jednej odpowiedzi zwyczajnie nie ma. Najprawdopodobniej problemy te pojawiają się na skutek współdziałania ze sobą szeregu różnych niekorzystnych czynników. Pod uwagę przy analizowaniu podłoża zaburzeń zachowania brano przede wszystkim geny.
Okazuje się, że rzeczywiście – dziedziczony materiał genetyczny może mieć wpływ na ich występowanie. Taki wniosek wysunięto na podstawie obserwacji, że te dzieci, w których rodzinach wcześniej występowały już zaburzenia zachowania, same mają zwiększone ryzyko ich wystąpienia.
Ryzyko zaburzeń zachowania wzrasta również i wtedy, kiedy rodzice dziecka sami cierpieli lub cierpią na jakieś problemy psychiczne. Zaobserwowano, że nasilać ryzyko mogą m.in. schizofrenia, depresja czy choroba afektywna dwubiegunowa występujące u któregoś z rodziców.
Zaburzenia zachowania a urazy głowy
Inną możliwą przyczyną zaburzeń zachowania u dzieci mogą być doświadczane przez nie urazy – tutaj pod uwagę bierze się przede wszystkim urazy głowy. Najsilniejszy wydaje się związek pomiędzy tym problemem a uszkodzeniami okolic czołowych mózgu – w nich właśnie znajdują się ośrodki odpowiedzialne m.in. za kontrolę emocji i ich uszkodzenie może być potencjalną przyczyną zaburzeń zachowania.
Czytaj:
Niegrzeczne zachowanie może być objawem zespołu Aspergera
Co to jest fobia, rodzaje fobii, sposoby oswajania lęków, leczenie
Zaburzenia zachowania a złe wychowanie
Widząc jakieś dziecko, które zachowuje się wręcz skandalicznie, nierzadko zdarza się nam pomyśleć: „ale ono musi być źle wychowane”. Czy jednak rzeczywiście jakieś nieprawidłowości procesu wychowawczego mogą skutkować zaburzeniami zachowania?
I tak, i nie. Otóż zwiększone ryzyko rozwinięcia się tego problemu obserwuje się głównie w tych rodzinach, w których istnieją najpoważniejsze nieprawidłowości – np. przemoc wobec dziecka czy alkoholizm u rodzica. Zaobserwowano też, że problem może być sprowokowany jakimiś wyjątkowo ciężkimi, traumatycznymi dla dziecka wydarzeniami, takimi jak np. zostanie ofiarą gwałtu.
Objawy zaburzeń zachowania u dzieci
Lista problemów, które stanowić mogą objawy zaburzeń zachowania, jest stosunkowo długa. Przede wszystkim wymienić można tutaj:
- napady złości u dziecka,
- częstą tendencję do wchodzenia w konflikty, zarówno z rówieśnikami, jak i nauczycielami czy rodzicami,
- postępowanie niezgodne z ogólnie przyjętym systemem norm i wartości,
- sprawianie (całkowicie celowo) innym ludziom przykrości,
- mściwość,
- częste kłamanie (czasami w celu uzyskania jakiejś korzyści, czasami całkowicie bezcelowe),
- okrucieństwo (i to w stosunku co do ludzi, jak i co do zwierząt),
- ucieczki z domu,
- celowe niszczenie przedmiotów innych ludzi,
- napady agresji (włącznie z tendencją do wchodzenia w bójki z różnymi ludźmi).
Czytaj:
Niegrzeczne dziecko, czyli "zamknij się, mamo". Jak sobie radzić z agresywnym dzieckiem?
Agresja u dziecka, czyli 9 sposobów na agresywne dziecko
Napady złości u dziecka: jak sobie z nimi radzić?
Rodzaje zaburzeń zachowania u dzieci
Nie u każdego dziecka z zaburzeniami zachowania występują tego samego typu problemy. Wyróżnia się z tego powodu różne ich rodzaje – są nimi:
- zaburzenia zachowania ograniczone do środowiska rodzinnego (problemy występują wyłącznie w domu),
- zaburzenia zachowania z nieprawidłową socjalizacją (problemom w domu towarzyszy nieprawidłowe budowanie relacji z innymi dziećmi),
- zaburzenia zachowania z prawidłową socjalizacją (dziecko przejawia zaburzenia zachowania, ale dobrze funkcjonuje wśród rówieśników),
- zaburzenia opozycyjno-buntownicze (zaburzenia, w których przebiegu nie stwierdza się wyjątkowo nasilonych zachowań agresywnych).
Zaburzenia zachowania u dzieci przejawiają się różnie nie tylko w zależności od ich konkretnego rodzaju, ale i od tego, w jakim wieku jest dziecko obarczone tym problemem.
Zaburzenia u dzieci w wieku przedszkolnym oraz szkolnym
U najmłodszych dzieci z zaburzeniami zachowania występować mogą takie problemy, jak np. gryzienie, kopanie czy inne przejawy agresji w stosunku co do innych osób – dziecko przy tym w ogóle nie koryguje swoich zachowań pomimo uporczywych nawet nalegań ze strony opiekunów. W domu dziecko może rzucać przedmiotami, krzyczeć na rodziców czy też całkowicie ignorować ich polecenia.
Zaburzenia zachowania u dzieci w wieku przedszkolnym oraz szkolnym ujawniają się również i w szkole. Malec może doświadczać silnego gniewu wtedy, kiedy nauczyciel poprosi go o wykonanie jakiegoś zadania. Może on też przerywać lekcje poprzez nagłe zaatakowanie jakiegoś kolegi czy poprzez to, że nagle zacznie on rzucać obecnymi w szkolnej sali krzesłami.
Czytaj:
Jak rozpoznać, że dziecko jest autystyczne?
Czym zajmuje się psychiatra dziecięcy?
Zaburzenia zachowania u nastolatków
U dorastających młodych osób zaburzenia zachowania stanowić mogą jeszcze poważniejszy problem. W ich przypadku nierzadkie są ucieczki z domu czy powracanie do mieszkania późno w nocy, nawet pomimo stanowczych próśb rodziców o wcześniejsze powroty.
Starsze dzieci mogą wagarować, a nawet całkowicie ignorować konieczność edukacji. Przerażające jest to, że nastolatkowie z zaburzeniami zachowania mogą celowo dokonywać aktów wandalizmu – niszczyć czyjeś samochody czy wybijać szyby na autobusowych przystankach.
Rozpoznawanie zaburzeń zachowania u dzieci
Diagnostyką zaburzeń zachowania zajmują się przede wszystkim psychiatrzy dziecięcy. Duże znaczenie w rozpoznawaniu tych problemów ma rozmowa z opiekunami dziecka – w końcu to oni są w stanie opowiedzieć specjaliście o problemach, które istnieją w ich i ich dziecka życiu.
Konieczne jest jednak również i dokładne badanie psychiatryczne dziecka, u którego podejrzewa się istnienie zaburzeń zachowania. Rozpoznania tego nie można bowiem postawić u dziecka, u którego istnieje jakaś choroba lub zaburzenia psychiczne, takie jak np. depresja, schizofrenia czy choroba afektywna dwubiegunowa.
Przy rozpoznawaniu zaburzeń zachowania istotny jest również czas, przez który u dziecka występują opisane wcześniej nieprawidłowości. Ogólnie przyjmuje się, że problem można rozpoznawać wtedy, kiedy objawy zaburzeń zachowania utrzymują się u dziecka przez minimum 6 miesięcy.
Jak nauczyć dziecko sprzątać? Wideo
Możliwe konsekwencje zaburzeń zachowania u dzieci
O tym, że zaburzenia zachowania u dzieci są problemem poważnym, nie trzeba nikogo chyba przekonywać. Przez opuszczanie szkoły dziecko może w końcu mieć takie zaległości w edukacji, że bardzo ciężko będzie je nadrobić.
Dokonywanie aktów wandalizmu może z kolei prowadzić do konieczności ponoszenia przez rodziców (znacznych nawet) kosztów, oprócz tego może to skutkować objęciem rodziny nadzorem kuratora.
Istnieje jeszcze inny problem, który jest związany z zaburzeniami zachowania. Otóż – zwłaszcza nieleczone – mogą one nasilać ryzyko, że w przyszłości, w dorosłości, pacjent będzie zmagał się z zaburzeniami osobowości. Na czym jednak polega leczenie zaburzeń zachowania?
Czytaj:
Zespół Alicji w Krainie Czarów, czyli rzeczywistość w krzywym zwierciadle
Terapia poznawczo-behawioralna: założenia, techniki, zastosowanie
Terapia zaburzeń zachowania
Najważniejsze w przypadku rozpoznania zaburzeń zachowania u dziecka jest zaproponowanie jemu i jego rodzinie odpowiedniej psychoterapii. Terapia zaburzeń zachowania opierać się może na różnych podejściach.
Jednym ze szczególnie polecanych jest terapia systemowa, której celem jest poprawienie funkcjonowania pacjenta jako jednostki, ale i poprawienie funkcjonowania otaczających go ludzi. Korzystne bywają również oddziaływania treningowe, z których korzystają rodzice dziecka, specyficzne treningi bywają również polecane nauczycielom, którzy pod swoją opieką mają dzieci z zaburzeniami zachowania.
Farmakologiczne leczenie zaburzeń zachowania u dzieci
W przypadku zaburzeń zachowania leki nie są zalecane dzieciom rutynowo. Wykorzystuje się je raczej wyłącznie wtedy, kiedy istnieje konieczność np. zmniejszenia tendencji dziecka do zachowań agresywnych. W takiej sytuacji stosowane są głównie środki należące do leków przeciwpsychotycznych (neuroleptyków).
