Lęk ogólnie można opisać jako odczuwanie niebagatelnego niepokoju w stosunku co do czynników, które zdecydowanie nie powinny prowokować takiej reakcji. Jednostki, które polegają właśnie na doświadczaniu różnego stopnia lęku, określane bywają mianem zaburzeń lękowych (inaczej nazywa się je zaburzeniami nerwicowymi).
Do grupy tej zaliczanych jest wiele problemów – należą do niej bowiem m.in. rozmaite fobie specyficzne (związane z lękiem przed konkretnymi czynnikami, jak to ma miejsce w przypadku entomofobii, arachnofobii czy filofobii), ale i zaburzenia lękowe uogólnione (w których przebiegu pacjent doświadcza lęku – co prawda o różnym natężeniu – lecz zasadniczo przez cały czas).
Mawia się, że człowiek jest istotną stadną. Z tego względu dość specyficznym problemem jest jedno z zaburzeń lękowych, którym jest fobia społeczna. Tak naprawdę wystąpić może ona u człowieka mającego za sobą dowolną ilość lat, do największych trudności doprowadzać jednak może fobia społeczna u dzieci.
Spis treści:
Przyczyny fobii społecznej u dziecka
Fobia społeczna a nadgorliwość rodziców
Fobia społeczna a nadmierna krytyka
Fobia społeczna a prześladowanie przez rówieśników
Fobia społeczna a funkcjonowanie w szkole
Rozpoznawanie fobii społecznej
Przyczyny fobii społecznej u dziecka
Z fobią społeczną u dzieci jest tak jak i z innymi jednostkami zaliczanymi do grupy zaburzeń lękowych – nie do końca jasne jest to, jakie są jej przyczyny. Sugeruje się, że lęk społeczny może być uwarunkowany tak naprawdę wieloczynnikowo.
Udział w jego występowaniu u dzieci mogą mieć geny – takie wnioski wysunięto na podstawie tego, że zauważalna jest zwiększona częstość występowania fobii społecznej wśród tych dzieci, w których rodzinach ktoś cierpiał właśnie na te lub jakieś inne problemy z grupy zaburzeń lękowych.
Sugerowany jest też potencjalny wpływ rodziców na pojawianie się fobii społecznej. Takowy miałby mieć największy udział w rozwoju zaburzenia u tych dzieci, które z natury są nieśmiałe.
Otóż tę cechę charakteru wraz z czasem można zwalczać – malec, który stopniowo poznaje swoją wartość, może w końcu stawać się zdecydowanie śmielszy w kontaktach z innymi ludźmi.
Fobia społeczna a nadgorliwość rodziców
Nie wszystkie jednak nieśmiałe dzieci mają okazje przełamywać swoje lęki – zdarza się, że rodzice, którzy widzą ich brak śmiałości, specjalnie odizolowują je od innych ludzi. Teoretycznie chroni to dziecko, w praktyce – może mu szkodzić.
Nadmiar troski może bowiem skutkować tym, że maluch zacznie traktować kontakty z innymi jako coś złego, zacznie się ich obawiać i zwyczajnie dojdzie u niego do wystąpienia fobii społecznej.
Czytaj:
Jak ośmielić dziecko i dodać mu pewności siebie?
Hydroksyzyna dla dzieci środkiem na nerwicę lękową?
Fobia społeczna a nadmierna krytyka
Jeszcze innym czynnikiem, również powiązanym z rodzicami i fobią społeczną u dzieci, jest nadmierne krytykowanie małych ludzi. Kiedy malec doświadcza ze strony swoich najbliższych wyłącznie gorzkich słów i nigdy nie jest chwalony, może zacząć mieć obawy, że wszyscy ludzie będą go tak traktować. Ostatecznie może u niego dochodzić właśnie do lęku społecznego.
Fobia społeczna a prześladowanie przez rówieśników
Zwraca się uwagę, że na wystąpienie fobii społecznej wpływ może mieć tak naprawdę jeszcze wiele innych czynników, takich jak np. złe doświadczenia dotyczące kontaktów z innymi ludźmi (takowymi może być np. prześladowanie przez rówieśników). Znacząco zwiększonym ryzykiem fobii społecznej obarczone są te dzieci, które są ofiarami bullyingu.
Ogólnie podkreśla się jedno: raczej nie jeden, a kilka różnych, współdziałających ze sobą czynników sprawiają, że u dzieci pojawia się fobia społeczna. Wspominane wcześniej czynniki środowiskowe – np. nadopiekuńczość rodziców czy szykanowanie przez rówieśników – mogą mieć szczególny wpływ na rozwój fobii społecznej u tych dzieci, które są do niej niejako predysponowane z powodu chociażby odziedziczonych przez nich genów.
Objawy fobii społecznej u dziecka
Z fobią społeczną u dziecka, jak można się dość łatwo domyślić, związane są różne problemy powiązane z sytuacjami społecznymi. Malec może unikać kontaktów z obcymi mu osobami, np. uciekać do swojego pokoju wtedy, gdy jego rodziców odwiedzają jacyś nieznani mu ludzie. Może on również wręcz uciekać na drugi kraniec hipermarketu w sytuacji, gdy ktoś nieznajomy będzie próbował zagaić z nim rozmowę.
Fobia społeczna u dzieci przejawia się odczuwaniem lęku, ale nie tylko – również i ciało może reagować na pojawiające się w życiu dziecka trudności w kontaktach społecznych.
W razie konieczności np. zetknięcia się z obcymi osobami czy odpowiedzi na pytanie nauczyciela, zadane przy całej klasie, serce dziecka może przyspieszać, jego twarz stawać się zaczerwieniona, oddech płytki i szybki, a potliwość znacząco zwiększona.
Takie sygnały zazwyczaj zauważyć dość łatwo – to, że inni zobaczą przejawy lęku, również sprawia, że dziecko z lękiem społecznym obawia się sytuacji, które prowokują pojawianie się u niego specyficznych dolegliwości.
Czytaj:
Dziecko nie chce chodzić do szkoły. Co zrobić, by je zachęcić?
Jak pomóc dziecku przezwyciężyć strach przed zasypianiem?
Fobia społeczna a funkcjonowanie w szkole
Fobia społeczna u dziecka przejawia się jednak w zdecydowanie większej ilości sytuacji. Problem ten nierzadko odbija się negatywnie na funkcjonowaniu szkolnym dziecka – maluch może nie być w stanie odpowiedzieć na zadawane mu na forum klasy pytania, może również odmawiać chociażby czytania na głos jakiegoś opowiadania.
Wszystkie te trudności wynikają z obaw o negatywne ocenienie czy o głosy krytyki – malec unika wykonywania wspomnianych i innych czynności w grupie ludzi z tego powodu, iż obawia się, że zostanie on negatywnie odebrany przez otoczenie.
Z fobią społeczną u dziecka związane są ogólnie stałe obawy koncentrujące się wokół tego, jak jest ono odbierane przez innych ludzi. Dziecko może np. przełamać się i udać na klasowe spotkanie do restauracji. Zbliżając się jednak do grupy znajomych, którzy się śmieją, jest ono zwykle prawie pewne, że osoby te szydzą właśnie z niego.
Co najgorsze, dziecko nie wierzy w zapewnienia rówieśników, że wcale nie śmieją się z niego – raczej w ogóle nie przyjmuje do wiadomości tego, że ktoś może je odbierać pozytywnie.
Rozpoznawanie fobii społecznej
Przy podejrzeniu, że dziecko może mieć fobię społeczną – np. gdy zauważalne są u niego opisane powyżej przejawy tego zaburzenia i gdy z ich powodu unika ono sytuacji związanych z kontaktami z innymi ludźmi, np. opuszczę szkołę – najkorzystniej byłoby się z nim udać do psychologa lub psychiatry dziecięcego.
Wymienieni specjaliści nie tylko mogą zaproponować potrzebne dziecku leczenie, ale i mogą oni ustalić, czy mały pacjent rzeczywiście ma fobię społeczną. W rozpoznawaniu tego problemu bierze się pod uwagę zarówno opisane wyżej przejawy fobii społecznej, ale i kryterium czasowe (czasami podkreśla się, że objawy muszą trwać minimum 6 miesięcy).
Oprócz tego fobię społeczną u dzieci trzeba różnicować z innymi jednostkami, które potencjalnie mogą być związane z podobnymi objawami, takimi jak np. inne zaburzenia nerwicowe, całościowe zaburzenia rozwoju czy schizofrenia lub zaburzenia nastroju.
Jak rozpoznać fobię społeczną? Wideo
Leczenie fobii społecznej
W leczeniu fobii społecznej u dzieci podstawową rolę odgrywa szeroko zakrojona psychoterapia. Owszem, możliwe jest, że małemu pacjentowi zmagającemu się z takim problemem zostanie zalecona psychoterapia, aczkolwiek pełni ona funkcję jedynie pomocniczą – leki mogą bowiem jedynie doprowadzić do chwilowego ustąpienia lęku, stosowane samodzielnie nigdy nie likwidują one jednak źródła problemu.
Oddziaływania terapeutyczne, które są proponowane pacjentom z fobią społeczną, bywają naprawdę różnorakie. Zalecane mogą być m.in. różne techniki relaksacyjne – już samo nauczenie się właściwego oddychania może sprawiać, że w czasie napadu lęk pacjenta zostanie zniwelowany szybciej niż gdyby oczekiwano, że ustąpi on samoistnie.
Należy również zwrócić uwagę na techniki służące do pokonywania istniejących u pacjenta trudności. Chociażby dziecko, którego głównym problemem są wypowiedzi w publicznym gronie, może zostać poproszone o to, aby ćwiczyło w domu mówienie do lustra.
Później można je poprosić, by wypowiadało się w zaufanym gronie swoich bliskich, aż może w końcu nadejść dzień, gdzie malec będzie gotów bez obaw wypowiadać się i w całym tłumie ludzi.
Konsekwencje fobii społecznej
Fobia społeczna u dzieci może mieć różne konsekwencje – może ona prowadzić do izolacji społecznej, jak i do trudności z nauką. Z tego powodu przy jej podejrzeniu rodzice nie powinni zwlekać.
Im wcześniej skierują się oni z dzieckiem do właściwego specjalisty i im szybciej zostanie rozpoczęte leczenie, tym większe szanse na to, że efekty terapii i poprawa funkcjonowania dziecka wystąpią zdecydowanie szybciej.
