Zaburzenia afektywne dwubiegunowe stwierdzane jest u osób dorosłych, ale spotyka się je również i u młodszych pacjentów. W przypadku zaburzeń afektywnych dwubiegunowych bardzo ważne jest jak najszybsze rozpoczęcie ich leczenia, dlatego warto znać objawy, które powinny nasuwać rodzicom podejrzenie, że ich pociecha może zmagać się z takim właśnie problemem.
Spis treści:
- Czym są zaburzenia afektywne dwubiegunowe?
- Objawy maniakalne
- Objawy depresyjne
- Przyczyny zaburzeń afektywnych dwubiegunowych u młodzieży
- Rozpoznawanie choroby
- Problemy współistniejące z zaburzeniami afektywnymi dwubiegunowymi?
- Terapia zaburzeń afektywnych dwubiegunowych
- Czy zaburzenia da się wyleczyć?
Czym są zaburzenia afektywne dwubiegunowe?
Zaburzenia afektywne dwubiegunowe to zaburzenia psychiczne z grupy zaburzeń nastroju. Najczęściej swój początek mają one we wczesnej dorosłości, zdarza się jednak i tak, że pierwsze objawy tej jednostki pojawiają się w zdecydowanie wcześniejszym wieku.
Nie jest to jednak częsty problem – szacuje się, że zaburzenia afektywne dwubiegunowe występuje u jednego na stu nastolatków – z całą jednak pewnością podstawową wiedzę na jego temat po prostu mieć warto, ponieważ w jego przypadku o rokowaniach pacjenta w przeważającej mierze decyduje to, po jakim czasie od wystąpienia choroby rozpoczęte zostanie jej leczenie.
W skrócie o zaburzeniach afektywnych dwubiegunowych można powiedzieć to, że ich istotę oddaje sama nazwa – u cierpiących na nie pacjentów dochodzi bowiem do występowania objawów właśnie z dwóch biegunów, którymi są dolegliwości związane z podwyższonym nastrojem (objawy maniakalne i hipomaniakalne) oraz objawy powiązany z obniżeniem nastroju (objawy depresyjne).
Czytaj: Zaburzenia osobowości: co to jest i jakie są objawy zaburzeń osobowości u młodzieży?
Objawy maniakalne
Najbardziej charakterystycznym przejawem zaburzeń afektywnych dwubiegunowych są właśnie objawy maniakalne. Przeoczyć je tak naprawdę trudno – w przebiegu manii u dziecka występują bowiem:
- wzmożony nastrój, charakteryzujący się znaczną radością, wesołkowatością, a czasami zachowaniami buntowniczymi i drażliwością,
- znacznie zmniejszona potrzeba snu (nastolatek będący w manii może przesypiać nawet zaledwie 2-3 godziny na dobę i nie odczuwać przy tym wcale żadnego zmęczenia),
- nadmierna aktywność (nastolatka może być dosłownie wszędzie pełno, może on być pełen energii i podejmować się wykonywania wielu różnych czynności w jednym czasie),
- podejmowanie ryzykownych, nierzadko całkowicie nieodpowiedzialnych, zachowań bez zwracania uwagi na ich możliwe konsekwencje (takich jak np. celowe niszczenie czyichś przedmiotów, kradzieże czy podejmowanie kontaktów płciowych z nieznajomymi osobami),
- nadmierna gadatliwość,
- przyspieszenie toku myślenia (będący w manii pacjent może skarżyć się np. na gonitwę myśli),
- znaczne trudności z koncentracją,
- poczucie własnej wyjątkowości, wysokiej wartości (czasami w trakcie manii pojawiać się mogą objawy psychotyczne w postaci np. urojeń wielkościowych – pacjent może być chociażby przekonany o tym, że ma nadprzyrodzoną moc lub że jest superbohaterem).
Nie u wszystkich pacjentów, którzy cierpią na zaburzenia afektywne dwubiegunowe, pojawiają się wyraźnie nasilone objawy manii – u części z nich dolegliwości mają mniej intensywny charakter i mogą one wzbudzać mniejsze zainteresowania otoczenia. W takiej sytuacji rozpoznawany może być u pacjenta epizod hipomaniakalny.
Czytaj: Myśli samobójcze - jak pomóc dziecku, które myśli o samobójstwie?
Objawy depresyjne
Całkowicie odmiennymi od powyżej opisanych dolegliwościami, które również bywają spotykane u pacjentów z zaburzeniami afektywnymi dwubiegunowymi, są objawy depresyjne. Do nich zaliczane są m.in.:
- znaczne obniżenie nastroju,
- spadek aktywności,
- zaburzenia snu (które mogą przybierać postać zarówno nadmiernej senności, jak i bezsenności),
- zaburzenia apetytu (występujące w formie jego spadku lub odwrotnie – wzmożenia apetytu),
- unikanie kontaktów z innymi ludźmi, izolowanie się,
- problemy z koncentracją, pamięcią i uwagą,
- spowolnienie toku myślenia,
- anhedonia (utrata możliwości cieszenia się nawet tymi rzeczami, które wcześniej sprawiały pacjentowi radość),
- myśli rezygnacyjne (czasami również i myśli samobójcze),
- objawy psychotyczne (występować one mogą w przebiegu ciężkich epizodów depresyjnych i mogą nimi być m.in. urojenia grzeszności czy urojenia nihilistyczne).
Przyczyny zaburzeń afektywnych dwubiegunowych u młodzieży
Ogólnie uważa się, że patogeneza zaburzeń afektywnych dwubiegunowych jest wieloczynnikowa. Dużą uwagę kieruje się w tym przypadku ku genom – okazuje się bowiem, że te dzieci, w których rodzinach ktoś cierpiał na tego typu zaburzenia, same są obarczone nawet 6-krotnie zwiększonym ryzykiem tego, że wystąpią u nich podobne problemy.
Czytaj: Depresja dziecięca i depresja młodzieńcza - jak objawia się depresja i jak pomóc choremu dziecku?
Sugeruje się, że powiązane z zaburzeniami afektywnymi dwubiegunowymi mogą być też nieprawidłowe poziomy neuroprzekaźników w ośrodkowym układzie nerwowym (m.in. serotoniny czy noradrenaliny), a także to, że wyzwalać ten problemy mogą różnego typu nieprawidłowości dotyczące poziomów hormonów w organizmie.
Dodatkowo zwraca się uwagę również i na to, że czynnikami wyzwalającymi zaburzenia afektywne dwubiegunowe mogą być ciężkie przeżycia, takie jak np. bycie ofiarą gwałtu, śmierć jakiejś bardzo bliskiej osoby czy szykanowanie w środowisku szkolnym.
Rozpoznawanie choroby
Wyraźnego podkreślenia wymaga to, że postawienie diagnozy zaburzeń afektywnych dwubiegunowych zazwyczaj nie jest łatwe. Przede wszystkim spowodowane jest to tym, że początkowo w ich przebiegu dochodzić może do występowania objawów depresyjnych – w takim przypadku pacjentowi stawiane jest zwykle rozpoznanie zaburzeń depresyjnych.
Dopiero po pewnym czasie od pojawienia się pierwszych dolegliwości – tych związanych z obniżonym nastrojem – rozwijać się mogą i inne objawy, którymi mogą być właśnie objawy hipomanii lub manii.
Zwrócić tutaj należy również uwagę na inny jeszcze aspekt: otóż tak jak mania raczej jest łatwa do wychwycenia, tak już stwierdzenie objawów hipomaniakalnych nie jest już wcale tak proste (część rodziców bierze je bowiem za przejawy zwiększonej, lecz pozostającej jeszcze w granicach normy, aktywności ich pociechy).
Czy wiesz, że depresja to choroba XXI wieku? WIDEO
Co robić, gdy podejrzewasz u dziecka zaburzenia afektywne dwubiegunowe?
Ogólnie zalecić można jedno: wtedy, gdy rodzice zauważą, że u dziecka występują naprzemienne okresy obniżonego i podwyższonego nastroju, zdecydowanie należy udać się z nim do specjalisty.
Psychiatra dziecięcy – po przeprowadzeniu badania psychiatrycznego i po zebraniu wywiadu z rodzicami – będzie w stanie stwierdzić, czy u dziecka rzeczywiście mogą występować zaburzenia afektywne dwubiegunowe.
Warto tutaj podkreślić to, że specjalista może zadawać nawet i bardzo szczegółowe pytania. Pozwalają mu one stwierdzić typ występujących u nastolatka odchyleń (zaburzenia afektywne dwubiegunowe typu I rozpoznawane są wtedy, gdy u pacjenta pojawiają się epizody manii i depresyjne, typu II z kolei w sytuacji, gdy u nastolatka spotykane są epizody depresyjne oraz hipomaniakalne).
Konieczne jest również dokonanie oceny tego, jak często dochodzi do zmiany faz, to znaczy ile razy w ciągu roku następuje pojawianie się epizodów depresji oraz epizodów maniakalnych. Wtedy, gdy zmiany następują 4 lub więcej razy w ciągu roku, rozpoznaje się zaburzenia afektywne dwubiegunowe z szybką zmianą faz.
W sytuacji zaś, gdy epizody podwyższonego nastroju zastępują momenty z obniżonym nastrojem co miesiąc lub nawet co kilka dni, stwierdzane są już zaburzenia dwubiegunowe z bardzo szybką zmianą faz.
Problemy współistniejące z zaburzeniami afektywnymi dwubiegunowymi?
Psychiatra, do którego trafia pacjent z podejrzeniem zaburzeń afektywnych dwubiegunowych, zadaje mu nie tylko pytania dotyczące jego nastroju. Ważne jest w tym przypadku przeprowadzenie pełnego badania psychiatrycznego, które umożliwia stwierdzenie, czy u badanego występują dolegliwości odpowiadające jakimś jeszcze innym zaburzeniom psychicznym.
Okazuje się bowiem, że z zaburzeniami afektywnymi dwubiegunowymi współistnieją nierzadko i inne problemy, którymi mogą być m.in.:
- uzależnienia od substancji psychoaktywnych,
- zaburzenia lękowe,
- zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD).
Terapia zaburzeń afektywnych dwubiegunowych
Jak najszybciej po postawieniu rozpoznania zaburzeń afektywnych u nastolatka rozpoczynane jest ich leczenie – podstawową rolę odgrywa w tym przypadku farmakoterapia. Wykorzystywane są w tej sytuacji przede wszystkim leki stabilizujące nastrój (preparaty normotymiczne), których przykładami są kwas walproinowy, sole litu oraz karbamazepina.
Czasami pacjentom wdrażane jest również leczenie środkami przeciwpsychotycznymi – część bowiem z nich (takie jak np. kwetiapina, arypiprazol czy olanzapina) cechuje się również działaniem stabilizującym nastrój.
Czytaj:
Hikikomori - wirus samotności i wyobcowania
Anoreksja (jadłowstręt psychiczny) - objawy, leczenie i możliwe powikłania
U części czytelników pojawiać się może tutaj pewna wątpliwość: otóż skoro w przebiegu zaburzeń afektywnych dwubiegunowych występują epizody depresyjne, to czemu nie wspomniano tutaj o wykorzystaniu w ich leczeniu środków przeciwdepresyjnych?
Leki te owszem, bywają stosowane w terapii wspominanej jednostki, jednakże nie w monoterapii – podawanie pacjentom wyłącznie antydepresantów może bowiem prowadzić do tego, że epizod depresyjny przekształci się u nich w epizod maniakalny.
Z tego właśnie powodu preparaty przeciwdepresyjne w przypadku zaburzeń dwubiegunowych wykorzystuje się jedynie w skojarzeniu z jakimś innym preparatem (np. którymś ze stabilizatorów nastroju).
Czytaj: Terapia poznawczo-behawioralna: założenia, techniki, zastosowanie
W leczeniu zaburzeń afektywnych dwubiegunowych u nastolatków ważna jest jednak nie tylko farmakoterapia – istotną rolę odgrywa tutaj psychoterapia, jak i psychoedukacja. Ostatnia z wymienionych polega na edukowaniu zarówno pacjenta, jak i członków jego najbliższej rodziny na temat tego, jakie są przyczyny, objawy i przebieg choroby.
Oprócz tego podczas psychoedukacji rodzicom podkreśla się to, jakie dolegliwości powinny wzbudzać ich obawy oraz mówi się im o tym, w jaki sposób mogą wspierać oni swojego potomka.
Czy zaburzenia da się wyleczyć?
Zaburzenia afektywne dwubiegunowe niestety są stanem przewlekłym – od momentu ich rozpoznania przez całe życie istnieje ryzyko, że dojdzie do ponownego rozwinięcia się u pacjenta epizodu depresyjnego lub maniakalnego.
Ogólnie jednak – przy właściwie prowadzonym leczeniu – możliwe jest uzyskanie nawet bardzo długo trwających okresów remisji, podczas których stan psychiczny pacjenta będzie wyrównany.
Czytaj:
Autyzm wczesnodziecięcy - przyczyny, objawy, leczenie
Schizofrenia u dzieci - przyczyny, objawy, leczenie
Aby tak się jednak rzeczywiście mogło stać, konieczne jest przestrzeganie wszelkich zaleceń dotyczących leczenia – nawet wtedy, gdy rodzice lub sam pacjent widzą, że doszło do poprawy jego stanu, terapii po prostu nie wolno przerywać.
Nagłe zaprzestanie przyjmowania leków może skutkować silnym pogorszeniem stanu psychicznego, a co jeszcze gorsze – uzyskanie ponownej jego stabilizacji może zajmować później bardzo nawet długi czas.
