Przyjście na świat dziecka - szczególnie pierwszego – nastręcza rodzicom sporo pytań. Jednak, o ile opieka nad dzieckiem urodzonym o czasie opisana jest w wielu poradnikach, o tyle opieka nad wcześniakiem rodzi sporo pytań i wątpliwości, na które trudno znaleźć odpowiedź. Jak zajmować się wcześniakiem, jak go pielęgnować, które wysyłane sygnały są normalne, a kiedy należy zgłosić się do specjalisty? Oto nasz poradnik dla rodziców wcześniaków.
Czytaj także: Urodziłam wcześniaka w 25. tygodniu ciąży
Spis treści:
- Moje dziecko jest wcześniakiem, czyli...?
- Jak nawiązać kontakt z wcześniakiem?
- Jak odżywiać wcześniaka?
- Jak kąpać wcześniaka?
- Do jakich lekarzy udać się z wcześniakiem?
- Czy wcześniaka można szczepić?
Moje dziecko jest wcześniakiem, czyli...?
Wcześniak to dziecko urodzone pomiędzy 22. a 37. tygodniem ciąży. Zazwyczaj tuż po urodzeniu jego stan zdrowia wymaga intensywnej opieki lekarskiej na oddziale neontologii i intensywnej terapii noworodka. Z pomocą przychodzi medycyna i zaawansowana aparatura, które wspomagają procesy dojrzewania, pomagając utrzymać wszystkie podstawowe funkcje życiowe.
Jednym z większych wyzwań, przed którymi stają lekarze w kontakcie z wcześniakiem, to utrzymanie funkcji oddechowych. Płuca dzieci przed 35. tygodniem życia są jeszcze zbyt słabo wykształcone, aby samodzielnie oddychać. Przyczyna tkwi w zbyt małej ilości surfaktantu – jest to substancja niezbędna do prawidłowego napięcia pęcherzyków płucnych, a tym samym prawidłowego oddychania.
Wspomaganie oddychania może odbywać się poprzez podłączenie dziecka do respiratora. Mniej inwazyjną i nowoczesną metodą wspomagania są aparaty typu CPAP lub Infant Flow. Działają one na zasadzie wspomagania oddechu dziecka poprzez dawkowania tlenu do nozdrzy.
Oczywiście, wszystkie dzieci podłączane są do monitorów oddechu i tętna, które alarmują personel medyczny w razie pogorszenia się stanu zdrowia dziecka. Normy uderzeń serca u wcześniaków oscylują w granicach 110-160 uderzeń na 30-60 oddechów.
Jak nawiązać kontakt z wcześniakiem?
Oksytocyna to hormon, który jest odpowiedzialny za mechanizm przywiązania i budowania długotrwałych relacji z dzieckiem. Matki, których córki i synowie trafiają od razu do inkubatora, niejednokrotnie muszą długo czekać na chwilę, kiedy będą mogły przytulić i fizycznie obcować z dzieckiem.
Jednakże to nie wyklucza ich udziału w pielęgnacji i opiece nad wcześniakiem. Dziecko już w łonie matki słyszy i zapamiętuje dźwięki – warto o tym pamiętać i budować wczesną relację w oparciu o tę wiedzę. Mówmy do naszych wcześniaków jak najwięcej, opowiadajmy im bajki albo czytajmy te przyniesione z domu. Możemy również śpiewać – melodia ma niezwykły wpływ na rozwój procesów poznawczych u dzieci.
Obserwujmy także zabiegi pielęgnacyjne wykonywane przez pielęgniarki i - na ile to będzie możliwe - uczestniczmy w nich czynnie. Początkowo może to być jedynie podanie jakiejś rzeczy, a z biegiem czasu sami zostaniemy poproszeni o przewinięcie pieluszki lub umycie dziecka.
Jeżeli lekarz wyrazi zgodę, dotykajmy dziecko leżące w inkubatorze. Możemy je głaskać lub muskać. Kiedy procesy życiowe zostaną ustabilizowane, a lekarze wyrażą na to zgodę, będziemy mogli uczestniczyć w niezwykle ważnym procesie, jakim jest kangurowanie, czyli obcowanie z dzieckiem w bezpośrednim kontakcie skóra do skóry. Wcześniak będzie wtedy mógł poczuć nasz zapach, ciepło i usłyszeć bicie serca.
Czytaj także: Na czym polega kangurowanie wcześniaka i dlaczego jest tak ważne dla dziecka?
Jak odżywiać wcześniaka?
Wcześniaki często rodzą się bez rozwiniętego odruchu ssania, dlatego też początkowo w szpitalu karmione są dojelitowo, a w przypadku złego stanu zdrowia również pozajelitowo. Po ustabilizowaniu stanu zdrowia, wcześniaka zaczyna się przykładać do piersi matki.
Jeżeli od początku nie możesz karmić piersią, to wystarczy regularnie ściągać mleko i dostarczać je pielęgniarkom według procedur ustalonych na oddziale. Mleko to zostanie podane dziecku.
Odruch ssania wymaga od dziecka połączenia trzech czynności: ssania, połykania i oddychania – każda z nich jest w początkowym okresie życia dużym utrudnieniem, dlatego też pierwsze próby karmienia mogą być nieudolne i nie należy się tym przejmować.
Mleko matki jest najodpowiedniejszym pokarmem dla dziecka. Zawiera ono w sobie wszelkie niezbędne składniki oraz przeciwciała potrzebne do rozwoju organizmu. Jednakże w wyniku stresu proces laktacji może zostać zaburzony.
Wtedy też, zanim sięgniemy po ogólnodostępne mleko modyfikowane, lekarz prowadzący zapisze specjalną mieszankę z humanizowanego mleka krowiego. Ze względu na niską wyjściową wagę urodzeniową, wcześniaki mają większe zapotrzebowanie kaloryczne, przez co ich posiłki są częstsze, niż u dzieci urodzonych o czasie. Noworodek urodzony o czasie karmiony jest średnio co trzy godziny, wcześniaki natomiast co 1,5.
Ilość jednorazowo podawanego pokarmu ustala zazwyczaj lekarz. Rozszerzanie diety dziecka o kleiki, kaszki i przeciery jest również wydłużone w czasie. Wprowadzenie nowych składników do diety następuje kilka miesięcy później, niż u dzieci urodzonych o czasie i zależy od indywidualnych predyspozycji dziecka. Dieta wcześniaka wzbogacona jest o dodatkowe preparaty takie jak witamina D, B6, żelazo czy kwas foliowy.
Czytaj: Karmienie wcześniaka - 4 sposoby karmienia dziecka urodzonego przed czasem
Jak kąpać wcześniaka?
Standardowo kąpiel wcześniaka nie różni się od kąpieli dziecka urodzonego o czasie. Warto jednak pamiętać o tym, że wcześniaki ze względu na zmniejszoną ilość tkanki tłuszczowej mają tendencję do szybszego wyziębiania się. Dodatkowo ich skóra jest delikatniejsza i skłonniejsza do otarć.
Dziecko można kapać codziennie lub też 2-3 razy w tygodniu - wybór należny do nas. Podczas kąpieli pamiętajmy o tym, aby myć dziecko z góry na dół, czyli najpierw myjemy buzię, a później pozostałe partie ciała. Odpowiednia temperatura wody to około 38 stopni Celsjusza, a czas kąpieli nie powinien przekroczyć 7-10 minut.
Do wanienki możemy dodać preparaty do kąpieli przeznaczone dla noworodków. Po kąpieli otulmy dziecko miękkim ręcznikiem, pamiętajmy o tym, aby nie trzeć delikatnej skóry dziecka. Warto również zadbać o to, aby założyć wcześniakowi czapeczkę i rękawiczki.
Czytaj: Jak dbać o skórę wcześniaka? 9 sprawdzonych porad położnej
Kiedy na spacer?
Spacery z wcześniakami nie odbiegają od tych z dziećmi urodzonymi o czasie. Trzeba mieć jednak na względzie osłabiony układ odpornościowy dlatego też warto zastosować kilka wskazówek Zanim udamy się na pierwszy spacer, werandujmy dziecko.
Ubierzmy je w strój adekwatny do panującej temperatury i postawmy dziecko w wózku przy oknie lub na balkonie, początkowo na 10-15 minut. Później możemy wydłużyć sesje do 45 minut.
Przyzwyczaimy tym samym malucha do panującej na zewnątrz temperatury. Po pierwszych 2-3 tygodniach werandowania można wyjść z dzieckiem na spacer. Starajmy się unikać dużych skupisk ludzi ze względu na zarazki, które mogą zagrozić ciągle jeszcze osłabionemu układowi odpornościowemu.
Do jakich lekarzy udać się z wcześniakiem?
Dzieci urodzone przedwcześnie podlegają opiece wielu poradni, w szczególność neonatologicznej, neurologicznej, okulistycznej i rehabilitacyjnej. Niewykształcony układ nerwowy może przełożyć się na zaburzenia neurologiczne u dzieci. Dlatego też ważna jest kontrola u specjalistów z tej właśnie dziedziny.
Początkowo jest ona konieczna co 2 miesiące, po około pół roku, w przypadku braku niepokojących objawów, częstotliwość ta zostaje zmniejszona.
Zaburzenia wzroku to częsta przypadłość u wcześniaków. W szczególności występuje u nich retinopatia, czyli zaburzenia siatkówkowe oka. Dlatego wcześniaka bada się w 4., 8. i 12. tygodniu życia. Wcześniactwo wiąże się również z problemami natury ruchowej i motorycznej – oceny ich rozwoju dokonuje lekarz rehabilitant.
- W procesie rehabilitacji najważniejszym czynnikiem jest podążanie za dzieckiem, każdy wcześniak jest zupełnie inny, choć prezentują pewne wzorce wspólne to każdy jest odrębną historią. Zawsze trzeba mieć na uwadze wszelkie zmienne i patrzeć na rozwijającego się malucha – mówi Izabella Kuberska, fizjoterapeutka, specjalizująca się w terapii metodą Vojty.
Dodatkowo wcześniaki objęte zostają opieką audiologa – pierwsze badanie słuchu wykonuje się jeszcze na oddziale neonatologii i w razie negatywnego wyniku przesiewowego, wcześniak skierowany jest do dalszej konsultacji w poradni audiologicznej. U wcześniaków może wystąpić również problem nieprawidłowości w przyswajaniu żelaza.
Może to powodować stany anemiczne - wtedy też lekarz prowadzący zaleca wizytę u lekarza hematologa, w celu przypisania dodatkowych preparatów wspomagających prawidłowe utrzymanie poziomu żelaza we krwi.
Czytaj: Skrajne wcześniactwo: skutki i powikłania.
Czy wcześniaka można szczepić?
Wcześniaki są szczególnie zagrożone chorobami i infekcjami. Najskuteczniejszą bronią w walce z nimi są szczepienia ochronne dla wcześniaka. Zgodnie z aktualnymi zaleceniami wielu towarzystw naukowych wiek ciążowy i urodzeniowa masa ciała nie powinny stanowić decydujących kryteriów przy kwalifikacji do szczepienia.
Oznacza to, że schemat szczepień u wcześniaków wygląda identycznie jak ten u dzieci urodzonych o czasie. Wcześniaki, których stan ogólny jest stabilny, powinny zostać zaszczepione zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych licząc tygodnie od dnia porodu, a nie zgodnie z wiekiem korygowanym.
Jeśli malec jest długo hospitalizowany, może otrzymać pierwsze dawki szczepienia przeciwko błonicy, tężcowi, krztuścowi i pneumokokom podczas hospitalizacji, przed wypisem z oddziału noworodkowego.
Ze względu na sporą ilość zastrzyków rodzice mogą zdecydować się na szczepienia skojarzone – zamiast 6 zastrzyków, dziecko otrzymuje 1. Warto również rozpatrzeć wraz z lekarzem dodatkowe szczepienie wcześniaków na rotawirusy oraz pneumokoki.
Czytaj także: Wirus RSV zagrożeniem dla wcześniaka. Jak go rozpoznać i uniknąć?
Szczepienia na rotawirusy, pneumokoki, meningokoki będą darmowe i obowiązkowe
Groźnym dla wcześniaków jest wirus RS, czyli syncytialny wirus nabłonka oddechowego. Warto pamiętać że ryzyko zachorowania zmniejsza immunizacja, czyli tzw. profilaktyka bierna. Polega ona na podawaniu dzieciom z grupy zwiększonego ryzyka przeciwciała skierowanego przeciwko wirusowi RS.
