Spis treści:
- Nie z przymiotnikami – razem czy osobno? Zasady i wyjątki
- Nie z przymiotnikami odczasownikowymi i innymi
- Nie z przymiotnikami – ćwiczenia
Nie z przymiotnikami – razem czy osobno? Zasady i wyjątki
Zasady ortografii są tu jasne – nie z przymiotnikami w stopniu równym piszemy łącznie (np. nieładny, niedrogi, niemały), a z przymiotnikami w stopniu wyższym (nie ładniejszy, nie droższy, nie mniejszy) lub najwyższym (nie najładniejszy, nie najdroższy, nie najmniejszy) rozdzielnie.
Istnieje jednak wyjątek od zasad pisowni nie z przymiotnikami, związany z wyrażaniem przeciwstawień, których elementem staje się przymiotnik w stopniu równym – wówczas stosujemy pisownię rozdzielną (np. nie mały, a wręcz mikroskopijny; nie żółty, ale pomarańczowy; nie plastikowy, a drewniany).
Nie z przymiotnikami odczasownikowymi i innymi
Ponieważ od ogromnej większości przymiotników w języku polskim nie da się utworzyć stopnia wyższego ani najwyższego (np. metalowy; psi; polski; zielonkawy; dostateczny; poranny; nizinny), przymiotniki z partykułą nie piszemy na ogół łącznie.
Prześledźmy przykłady przymiotników różnego rodzaju:
- Przymiotniki odrzeczownikowe (a więc tworzone od rzeczowników) – np. niemetalowy, niesportowy.
- Przymiotniki odprzymiotnikowe (tworzone od innych przymiotników) – np. niemaluteńki, nieczyściuteńki.
- Przymiotniki odczasownikowe – np. nieznany, niepowtarzalny.
- Przymiotniki odprzysłówkowe – np. niedzisiejszy, niedostateczny.
- Przymiotniki tworzone od skrótowców – np. niepisowski, niepezetpeerowski.
- Przymiotniki tworzone od wyrażeń przyimkowych – np. nienaprzemienny, niepodgórski.
- Przymiotniki złożone – np. nieprawdomówny, nieosiemnastoletni, nieprawostronny, nienoworoczny.
Czytaj: Jak pomóc dziecku z dysleksją?
Rzeczownik: co to za część mowy i na jakie odpowiada pytania?
Przysłówek: pytania, stopniowanie, ćwiczenia
Liczebnik: rodzaje, odmiana, ćwiczenia
Warto dodać, że na mocy decyzji Rady Języka Polskiego z 1997 roku analogiczne zasady pisowni dotyczą imiesłowów przymiotnikowych, które nie tylko uczniom potrafią się mylić z przymiotnikami. Np. niepalący, niemalowany, nieopisany, nieoceniony, niedostarczony, nieleżący – chyba że w przeciwstawieniu (nie leżący, a stojący) albo w konstrukcjach z ani lub z ni (ani nie leżący, ani nie siedzący; ani nie czytający, ani nie piszący).
Nie z przymiotnikami – ćwiczenia
Aby utrwalić sobie zasady pisowni nie z przymiotnikami, warto wykonać ćwiczenia. Najlepiej napisać dyktando:
Janek wstał niewczesnym rankiem w nie najlepszym humorze. Niebo za oknem było nie błękitne, a szare. Nieśpieszne słońce nie chciało wyjść zza nielekkich chmur. Nieładny dzień w środku tygodnia to nie najprzyjemniejsza sprawa, a co dopiero sobota! Na szczęście niezawodna pamięć pośpieszyła Jankowi z nieocenioną pomocą. Jego niezwykła siostra obiecała przecież właśnie w sobotę zabrać go do kina na nie byle jaki, wręcz nieprzeciętny film!
Czytaj: Nie z czasownikami - jak prawidłowo piszemy nie z czasownikami
