Immunoglobuliny (określane również mianem przeciwciał) odkryte zostały pod koniec XIX wieku. To w tym właśnie czasie zaczęła rozwijać się gałąź medycyny, która nabiera coraz większego znaczenia i która zasadniczo stale się rozwija – mowa tutaj o immunologii.
Przeciwciała stanowią jeden z podstawowych elementów wchodzących w skład ludzkiego układu odpornościowego. Dość skomplikowany jest zarówno zakres funkcji przeciwciał, jak i struktura tych cząsteczek.
Spis treści:
- Budowa immunoglobulin
- Funkcje immunoglobulin
- Rodzaje i charakterystyka immunoglobulin
- Immunoglobuliny G (IgG) – najliczniejsze
- Immunoglobuliny M (IgM) – zanim pojawią się przeciwciała IgG
- Przeciwciała IgA – obecne w obrębie błon śluzowych i mleku matki
- Immunoglobulina IgE w przebiegu reakcji alergicznych
- Immunoglobulina u noworodka
- Jak wzmocnić odporność dziecka?
- Kiedy wykonuje się badania immunoglobulin?
- Immunoglobulina a konflikt serologiczny
- Immunoglobuliny a szczepienia
- Zastosowania immunoglobulin w lecznictwie
Budowa immunoglobulin
Każda immunoglobulina zbudowana jest z czterech głównych części: są nimi dwa łańcuchy lekkie oraz dwa łańcuchy ciężkie. Choć wszystkie przeciwciała mają podobną budowę, nie są one jednak identyczne – zasadniczo każdy antygen (czyli substancja, która może przyłączać się do przeciwciała) ma swoiste dla siebie immunoglobuliny.
Podstawową rolą, którą odgrywają przeciwciała w organizmie, jest właśnie wspomniane powyżej wiązanie się z różnymi antygenami. Co jednak dzieje się wtedy, kiedy do tego dojdzie?
Funkcje immunoglobulin
Przeciwciała mogą samodzielnie doprowadzać zarówno do eliminowania różnych zagrażających organizmowi patogenów, jak i pobudzać do pracy inne elementy układu odpornościowego. Wśród funkcji immunoglobulin wymienia się przede wszystkim:
- opsonizację (polegającą na przyłączaniu się przeciwciał do różnych drobnoustrojów) – ułatwia ona zachodzenie fagocytozy, czyli po prostu pożerania mikrobów przez komórki układu odpornościowego,
- aktywację układu dopełniacza (w jego skład wchodzą różne białka, które po aktywacji stanowią jedną z podstawowych metod obrony organizmu przed patogenami),
- neutralizowanie różnych toksyn produkowanych przez patogenne drobnoustroje,
- blokowanie adhezyn bakteryjnych (są to struktury, dzięki którym drobnoustroje mogą się przyłączać do siebie oraz do innych komórek, np. ludzkich).
Rodzaje i charakterystyka immunoglobulin
Jedną z części immunoglobulin są łańcuchy ciężkie. Ogólnie wyróżnia się pięć ich rodzajów, co stanowi kryterium podziału przeciwciał na pięć różnych klas – wyróżnia się immunoglobuliny: A (IgA), M (IgM), G (IgG) oraz D (IgD) i E (IgE). Odróżnia je od siebie nie tylko rodzaj łańcucha ciężkiego, ale i funkcja, jaką dane przeciwciała pełnią.
Immunoglobuliny G (IgG) – najliczniejsze
Zdecydowaną większość, bo nawet ¾ wszystkich krążących we krwi przeciwciał, stanowią immunoglobuliny G. Są one przeciwciałami, które pojawiają się po pewnym czasie po tym, kiedy to organizm zetknie się z jakimś czynnikiem chorobotwórczym (np. bakterią). IgG utrzymują się we krwi przez dłuższy czas i w sytuacji, kiedy dany patogen znowu wtargnie do organizmu, są one w gotowości do zwalczenia go.
Immunoglobuliny M (IgM) – zanim pojawią się przeciwciała IgG
W przypadku różnych zakażeń, zanim jednak dojdzie do pojawienia się IgG, wcześniej produkowane są przez komórki układu odpornościowego inne immunoglobuliny – IgM. Organizm syntezuje je w trakcie pierwotnej odpowiedzi na obce antygeny. Choć po zetknięciu się z patogenem organizm produkuje oba rodzaje przeciwciał, to fakt, które dokładnie obecne są w danej chwili u pacjenta, ma bardzo duże znaczenie kliniczne.
Wykrywanie swoistych IgM pozwala stwierdzić, że pacjent zakaził się daną chorobą w niedalekiej przeszłości. Jeżeli zaś obecne są u pacjenta wyłącznie swoiste immunoglobuliny IgG, to oznaczać to może np. stan po przechorowaniu danej jednostki lub występowanie przewlekłej postaci danej choroby.
Przeciwciała IgA – obecne w obrębie błon śluzowych i mleku matki
Kolejną klasą immunoglobulin są przeciwciała IgA. Obecne są one przede wszystkim w obrębie błon śluzowych m.in. przewodu pokarmowego czy dróg oddechowych. Znajdują się one także w ślinie czy w kobiecym mleku (z tego powodu immunoglobuliny te bywają nazywane przeciwciałami wydzielniczymi). Główną rolą IgA jest zapobieganie przywieraniu patogenów do różnych błon śluzowych (w ten sposób utrudniana jest im kolonizacja różnych obszarów organizmu).
Immunoglobulina IgE w przebiegu reakcji alergicznych
Przeciwciała IgE są jeszcze innym rodzajem immunoglobulin, które przede wszystkim są zaangażowane w przebieg reakcji alergicznych. Cząsteczki te odpowiadają również za obronę organizmu przed zarażeniem pasożytami. W przypadku ostatniej zaś z klas przeciwciał – IgD – ich rola zasadniczo nie została obecnie dostatecznie wyjaśniona.
Immunoglobulina u noworodka
Przeciwciała w trakcie życia produkowane są w różnych ilościach, w pewnych jednak okresach pacjenci są szczególnie predysponowani do ich niedostatku. Tak bywa przede wszystkim u noworodków. W okresie ciąży otrzymują one przeciwciała od matki. Wraz z czasem dochodzi jednak do stopniowej degradacji tychże cząsteczek, a jednocześnie organizm dziecka sam jeszcze nie jest w stanie wyprodukować odpowiedniej ilości immunoglobulin. To właśnie sprawia, że małe dzieci są szczególnie predysponowane do różnych zakażeń – za krytyczny moment uznaje się zwykle 3. miesiąc życia dziecka.
Jak wzmocnić odporność dziecka?
Czy w jakiś sposób można jednak jakoś wspomóc odporność dziecka? Jak najbardziej tak – w tym celu wystarczy chociażby karmić malucha piersią. Kobiece mleko zawiera przeciwciała i w sytuacji, kiedy maluch karmiony jest naturalnie, otrzymuje on nie tylko niezbędne mu substancje odżywcze, ale i immunoglobuliny.
Zobacz także:
Wizyta u immunologa - gdy dziecko często choruje i ma obniżoną odporność
Układ immunologiczny. Jak wzmocnić odporność dziecka, które jest karmione butelką?
Odporność niemowlaka: 7 sposobów na wzmocnienie odporności dziecka
Kiedy wykonuje się badania immunoglobulin?
Rozwój immunologii cały czas postępuje, dzięki czemu badania przeciwciał wykorzystywane są w medycynie na coraz większą skalę. Immunoglobulina oznaczana jest przede wszystkim w przypadku różnych zakażeń – przykładowo dzięki badaniom swoistych przeciwciał możliwe jest wykrywanie wirusowego zapalenia wątroby.
Oznaczenie różnych przeciwciał pozwala zróżnicować ostre zapalenie od zapalenia przewlekłego wątroby, a także od stanu po szczepieniu przeciwko WZW.
Przeciwciała bada się jednak w wyjątkowo wielu różnych celach – oznaczenia te wykorzystywane mogą być w przypadku diagnostyki:
- chorób alergicznych,
- chorób pasożytniczych,
- niedoborów odporności (zarówno wrodzonych, jak i nabytych),
- marskości wątroby,
- chorób autoimmunologicznych (takich jak np. toczeń rumieniowaty układowy czy reumatoidalne zapalenie stawów),
- chorób nowotworowych (takich jak np. szpiczak mnogi).
Immunoglobulina a konflikt serologiczny
Przeciwciała bezapelacyjnie odgrywają wyjątkowo ważną rolę dla organizmu, czasami mogą one jednak i szkodzić. Tak bywa w przypadku konfliktu serologicznego – to powikłanie ciąży pojawia się wtedy, kiedy we krwi matki obecne są przeciwciała anty-D, które mogą atakować krwinki Rh-D (+) płodu. Dla kobiety immunoglobuliny te są całkowicie nieszkodliwe, dla jej dziecka – w przypadku powyżej wspomnianej sytuacji – mogą już one być wyjątkowo groźne.
Immunoglobuliny a szczepienia
Celem szczepień ogólnie jest wytworzenie u pacjenta odporności przeciwko jakiejś chorobie – odbywa się to właśnie dzięki produkcji przeciwciał. Szczepionki zawierają zwykle niegroźne antygeny, które stymulują komórki układu odpornościowego do produkcji przeciwciał. W ten właśnie sposób uzyskiwany jest stan, który odpowiada przechorowaniu jakiejś jednostki.
W sytuacji, kiedy zaszczepiony pacjent zostanie zaatakowany przez dany drobnoustrój, jego organizm jest już w gotowości (posiada on swoiste immunoglobuliny przeciwko temu mikrobowi), co może skutkować zlikwidowaniem patogenu, zanim ten zdąży doprowadzić do pojawienia się jakichkolwiek objawów wywoływanej przez siebie choroby.
Zastosowanie immunoglobulin w lecznictwie
Dzięki temu, że medycyna coraz więcej wie o immunoglobulinach i ich roli, możliwe jest coraz szersze wykorzystywanie ich w leczeniu pacjentów. Preparaty przeciwciał podawane mogą być chociażby pacjentom, u których istnieją wrodzone niedobory odporności.
Coraz więcej dostępnych staje się tzw. terapii celowanych, które umożliwiają – właśnie dzięki przeciwciałom – uzyskiwanie zdecydowanie lepszych niż dotąd efektów terapeutycznych. Immunoglobuliny znajdują bowiem wykorzystanie zarówno w leczeniu takich schorzeń, jak łuszczyca czy stwardnienie rozsiane, ale i wykorzystywane one są w leczeniu różnych chorób nowotworowych, takich jak rak piersi czy rak jelita grubego. Kobietom preparaty immunoglobulin podawane bywają również w celu profilaktyki wystąpienia konfliktu serologicznego.
