Celiakia czyli choroba trzewna: co powinnaś wiedzieć o celiakii i jej leczeniu w ciąży

Spis treści

1. Leczenie celiakii
2. Kto powinien zrobić badania przesiewowe w kierunku celiakii?
3. Celiakia to choroba na całe życie
4. Celiakia a planowanie ciąży
5. Ciąża z celiakią
6. Czy dieta bezglutenowa w ciąży jest zdrowa?
7. Co zamiast mąki w diecie ciężarnej z celiakią?
8. Przekreślony kłos zboża: certyfikatem żywności bezglutenowej
9. Pomoc dla kobiet w ciąży z celiakią
10. Polecamy wideo: Prawidłowa dieta w ciąży

Celiakia czyli choroba trzewna w ciąży to temat rzadko poruszany. Celiakia bowiem kojarzona jest przede wszystkim z chorobą wieku dziecięcego i jeszcze do niedawna była najczęściej diagnozowana właśnie u najmłodszych pacjentów ze względu na wyraźne objawy (wymioty, biegunka, brak przybierania na wadze, utrata wagi).

Tymczasem ostra, łatwa do zaobserwowania celiakia (zwana także chorobą trzewną) występuje tylko u części chorych. Ocenia się, że zaledwie co dziesiąta osoba z celiakią w Polsce jest wcześnie diagnozowana i prawidłowo leczona. U pozostałych dopiero powikłania lub diagnostyka w kierunku innego schorzenia pozwalają na właściwe rozpoznanie i wdrożenie leczenia celiakii w ciąży.

Leczenie celiakii

Leczenie celiakii nie jest skomplikowane. Nie wymaga przyjmowania leków, a jedynie stosowania diety bezglutenowej. Choroba trzewna to trwała, uwarunkowana genetycznie nietolerancja pokarmowa. Polega na zaburzeniu trawienia i wchłaniania jelitowego w wyniku zniszczenia ściany jelita, do której prowadzi nieprawidłowa reakcja na gluten, czyli białka zawarte w pszenicy, owsie, życie i jęczmieniu. Często choroba, nie dając wyraźnych objawów przez wiele lat, ujawnia się pod wpływem silnie stresujących sytuacji, takich jak problemy zawodowe, zabieg operacyjny czy ciąża.

Nieleczona celiakia może prowadzić do poważnego uszkodzenia jelit, wątroby, a nawet zaburzeń płodności lub nowotworu jelita u osób starszych. Badania naukowe wykazały, że ryzyko samoistnych poronień i urodzenia dziecka z niską masą urodzeniową u kobiet z celiakią może być znacznie wyższe. Tymczasem właściwe odżywianie przed ciążą (najlepiej co najmniej przez rok) i w jej trakcie może wyeliminować te zagrożenia.

Trwała nietolerancja glutenu ma ogromny wpływ na przebieg ciąży, a nawet... płeć dziecka. Obserwacje prowadzone przez Instytut Matki i Dziecka w Warszawie wskazują, że nieleczone bądź niewłaściwie leczone kobiety z celiakią w ciąży częściej rodzą dziewczynki. Tymczasem kobiety stosujące dietę bezglutenową – chłopców. Prawdopodobnie wynika to z faktu, że męskie zarodki są statystycznie mniej odporne (chociaż powstaje ich więcej) i natura częściej eliminuje je, gdy organizm matki jest osłabiony. Ponieważ wyniki oparte są na badaniach małej grupy, wnioski należy traktować orientacyjnie.

>> Co jeść, żeby zwiększyć szansę na zajście w ciążę?

Kto powinien zrobić badania przesiewowe w kierunku celiakii?

Specjaliści uważają, że badaniami przesiewowymi powinny być objęte wszystkie osoby, które w bliskiej rodzinie (rodzeństwo, rodzice, dziadkowie) mają stwierdzone przypadki celiakii lub chorują na: cukrzycę typu 1, schorzenia tarczycy, hipoplazję szkliwa zębowego, nawrotowe owrzodzenia jamy ustnej (afty), zaburzenia psychiczne, nowotwory jelita cienkiego, głównie chłoniaki. Także kobiety, których dojrzewanie było opóźnione i które miały zaburzone cykle miesiączkowe, w dzieciństwie cierpiały z powodu krzywicy, mają skrzywienie kręgosłupa lub częste bóle stawów i kości.

Wyjaśnienia wymagają: niedobór masy ciała, mimo „prawidłowego” odżywiania, lub wzrostu (w tym opóźnienie tzw. wieku kostnego), przewlekłe bóle brzucha i wzdęcia, luźne stolce, osteoporoza, niedokrwistość i zmiany skórne (wypryski, owrzodzenia, wysuszenia, zwłaszcza w okolicach krzyża i pośladków) nieuzasadnione konkretną przyczyną, a także zaburzenia emocjonalne (drażliwość, trudności w skupieniu się, apatia).

Celiakia, ponieważ wyniszcza organizm, powodując skrajne niedożywienie (które nie musi objawiać się niedowagą: można mieć spore zapasy tłuszczu, a niedobór białek, witamin czy mikroelementów), często utrudnia zajście w ciążę i sprzyja poronieniom. Dlatego trzeba brać ją pod uwagę jako możliwą przyczynę bezpłodności, zwłaszcza gdy występują także wyżej wymienione objawy. Zdaniem wielu gastrologów, badania przesiewowe w kierunku celiakii, to ważny element profilaktyki u przyszłych matek.

Celiakia to choroba na całe życie

Z choroby trzewnej się nie wyrasta. Jeśli w dzieciństwie rozpoznano u ciebie celiakię lub byłaś o nią podejrzewana, a potem objawy „cudownie” minęły, koniecznie skonsultuj się z gastrologiem i stosuj się do jego zaleceń. Podstępność choroby polega głównie na tym, że nawet jeśli początkowo przebiegała ostro, przez wiele lat może nie dokuczać, cały czas robiąc spustoszenie w obrębie jelit, a potem w całym organizmie.

Dlatego nieraz bywa mylona z alergią czy przejściową dziecięcą niedojrzałością układu pokarmowego. Stanowi poważne wyzwanie dla rodziców: jak bowiem przekonać nastolatkę do przestrzegania diety, skoro spożywanie glutenu nie wiąże się z szybko zauważalnymi dolegliwościami? Skoro jednak jesteś dorosła, powinno do ciebie dotrzeć, że właściwe leczenie to nie tylko jeden z warunków urodzenia zdrowego dziecka, ale i cieszenia się przez ciebie dobrym zdrowiem oraz samopoczuciem.

Jak dobrze przygotować się do ciąży?

Celiakia a planowanie ciąży

Niezdiagnozowana celiakia może powodować kłopoty w zajściu w ciążę. Okazuje się również, że do przyczyn bezpłodności można zaliczyć niezdiagnozowaną celikię, czy nietolerancję glutenu. Celiakia wywołuje bezpłodność zarówno u kobiet, jak i mężczyzn. Przyczynia się także do problemów z donoszeniem ciąży. Pary, które już badały się pod kątem różnych przyczyn bezpłodności, powinny sprawdzić, czy ich organizmy tolerują gluten. Jeśli okaże się, że nie, warto jak najszybciej zmienić nawyki żywieniowe. I to do końca życia. Celiakia jest bowiem chorobą, której nie da się wyleczyć.

– W przypadku celiakii należy rygorystycznie unikać glutenu, białka zbożowego, które znajduje się w pszenicy, życie, owsie i jęczmieniu. Oczywiście to jest dieta lecznicza na całe życie – powiedziała Hanna Stolińska, dietetyk z Instytutu Żywności i Żywienia, w rozmowie z agencją informacyjną Newseria Lifestyle. – Jeżeli ktoś ma celiakię, koniecznie musi zwracać uwagę na skład produktów. Tak naprawdę gluten może się znajdować wszędzie. Nawet, jeżeli produkt zawiera śladowe ilości glutenu, bo był produkowany w tej samej fabryce, co produkty glutenowe, musi to być oznaczone na opakowaniu – dodała Hanna Stolińska.

Gdy masz rozpoznaną i leczoną celiakię, jesteś w komfortowej sytuacji. Wystarczy, że o planowanej ciąży poinformujesz prowadzącego cię gastrologa i ginekologa. Gdy przestrzega się diety, kosmki jelitowe są zregenerowane, a twój organizm przygotowany na wysiłek związany z obciążeniem, jakim jest ciąża. Zapewne czeka cię nieco więcej badań i pełniejsza suplementacja diety w ciąży, ustalana w porozumieniu z lekarzami, oraz częstsze wizyty kontrolne. A poza tym możesz jak każda inna kobieta przygotowywać się do macierzyństwa.

Jeśli podejrzewasz, że możesz mieć trwałą nietolerancję glutenu, koniecznie skonsultuj się z gastrologiem (skierowanie wystawia lekarz pierwszego kontaktu). Nie próbuj leczyć się sama. Konieczne jest wykonanie badań z krwi. Trzeba zbadać poziom przeciwciał przeciwko endomyzium mięśni gładkich (EMA) oraz przeciw transglutaminazie tkankowej (tTG). Ich obecność potwierdza chorobę. Badanie przeciwciał można wykonać także we własnym zakresie, w większych laboratoriach (koszt testu w jednej klasie to ok. 60 zł).

Warto także skontrolować całkowite stężenie przeciwciał IgA, bo u około 3 proc. chorych na celiakię stwierdza się ich niedobór. O ile obecność przeciwciał potwierdza podejrzenie choroby trzewnej, ich brak nie jest ostatecznym wykluczeniem. Do dzisiaj najpewniejszym badaniem, bez którego nie można rozpoznać celiakii i rozpocząć leczenia, pozostaje biopsja jelita cienkiego. To badanie bezbolesne, ale nieprzyjemne. Za pomocą sondy z małą kamerą na końcu lekarz gastrolog zagląda do wnętrza jelita i pobiera jego maleńki fragment do badania. Zanik struktury kosmków jelitowych oraz obecność jednego z dwóch przeciwciał we krwi jest ostatecznym warunkiem do rozpoznania celiakii.

Ocenia się, że regeneracja kosmków jelitowych następuje już w ciągu kilku tygodni od wprowadzenia ścisłej diety bezglutenowej, czyli eliminującej zupełnie białka zawarte w pszenicy, owsie, życie i jęczmieniu oraz wszelkich produktach z nich przyrządzonych lub zawierających ich domieszkę. Cały organizm, zwłaszcza gdy nigdy nie przestrzegałaś diety, potrzebuje więcej czasu, by w pełni wrócić do formy. Nieleczona celiakia sprzyja wielu niedoborom, w tym wapnia, potasu, żelaza, witaminy E i witamin z grupy B, w tym kwasu foliowego, tak istotnego dla prawidłowego rozwoju ciąży.

Ocenia się, że zrównoważona dieta, zazwyczaj uzupełniana właściwie dobranymi i dawkowanymi preparatami witaminowymi i mineralnymi, pozwala celiaczce odzyskać pełnię sił najpóźniej po roku. Często wystarcza 6 miesięcy od rozpoznania, byś mogła rozpocząć starania o dziecko. O postępowaniu może jednak decydować jedynie gastrolog i ginekolog. Bywa, że towarzyszące choroby (cukrzyca, nadczynność tarczycy) wymagają dłuższego leczenia i dodatkowych konsultacji.

Ciąża z celiakią

Jeśli chorujesz na celiakię, ale przestrzegasz diety i stosujesz się ściśle do zaleceń ginekologa oraz gastrologa, spokojnie możesz oczekiwać przyjścia na świat maleństwa. Nie zadręczaj się, że maluszek odziedziczy twoją chorobę. Ryzyko, że twoje dziecko będzie miało celiakię, jest co prawda wyższe, niż gdybyś ty jej nie miała, ale jest całkiem możliwe, że nigdy nie zachoruje.

Zdarza się, że celiakia, wcześniej zupełnie bezobjawowa, uaktywnia się dopiero w ciąży. I choć celiakia niezdiagnozowana przed ciażą jest związana z pewnym ryzykiem dla dziecka (niska masa urodzeniowa, poród przedwczesny), to jednak bardzo często ciąża przebiega zupełnie prawidłowo. Bywa i tak, że młode mamy dopiero po porodzie mają objawy wskazujące na chorobę. Objawy w ciąży sugerujące, że możesz mieć celiakię, to przede wszystkim wyraźna utrata wagi w pierwszych miesiącach oraz biegunki. O ile wymioty są naturalnym symptomem w początkowym okresie ciąży, luźne stolce wymagają wyjaśnienia z gastrologiem.

O dalszym postępowaniu może zdecydować tylko lekarz tej specjalności w porozumieniu z ginekologiem. Jeśli po urodzeniu dziecka jesteś nienaturalnie wychudzona, znerwicowana i cierpisz z powodu „rozstroju żołądka”, przyczyną także może być celiakia. Nie lekceważ tych objawów i nie zrzucaj wszystkiego na stres związany z urodzeniem dziecka. Większość świeżo upieczonych mam raczej narzeka na nadmiar kilogramów, ale roznosi je pozytywna energia i radość, mimo zmęczenia i niewyspania. Całkiem możliwe, że chociaż od czasu do czasu miewasz objawy występujące w chorobie trzewnej, wcale nie jesteś chora. Jednak lepiej to wyjaśnić z lekarzem i spać spokojnie.

Kalkulator dni płodnych - sprawdź, kiedy możesz zajść w ciążę

Czy dieta bezglutenowa w ciąży jest zdrowa?

Wiele przyszłych mam, które muszą przestrzegać diety bezglutenowej, obawia się, czy ten sposób odżywiania pozwoli jej i dziecku zapewnić wszystkie niezbędne składniki odżywcze. Całkowite wyeliminowanie glutenu z diety to zadanie trudne do zrealizowania, gdyż ze względu na swoje właściwości klejące, gluten jest powszechnie stosowany w przemyśle spożywczym. Wykorzystywany jest jako polepszacz struktury czy plastyczności wielu produktów, które trudno by o taki dodatek podejrzewać, jak np. keczup czy wędliny. Należy więc uważnie czytać skład na etykiecie produktu przed podaniem go dziecku z nietolerancją glutenu.

Przygotowywanie smacznych posiłków bezglutenowych nie jest trudne, dozwolone są przecież wszystkie warzywa i owoce oraz szereg rodzimych i wspomnianych wcześniej nietypowych zbóż. Dla osób czujących się w kuchni jak ryba w wodzie i skłonnością do eksperymentowania  może być okazją do tworzenia pysznych przekąsek i deserów w wersji alternatywnej. Bez większego wysiłku i specjalnych umiejętności kulinarnych można również samodzielnie upiec świeże pieczywo bezglutenowe w automacie do pieczenia chleba. Większość nowoczesnych urządzeń tego typu posiada odpowiedni program dla pieczywa tego rodzaju. Można wówczas eksperymentować z dodatkami, mąkami i zaskakiwać dziecko nowymi smakami. Natomiast osoby, które o ból głowy przysparza myśl o samodzielnym pieczeniu pasztetu, mogą korzystać z oferty coraz liczniej powstających sklepów z żywnością ekologiczną, w których nabyć można bezglutenowe wędliny, pasztety, pieczywo, przyprawy i szereg innych niezbędnych w kuchni produktów.

Co zamiast mąki w diecie ciężarnej z celiakią?

Doskonałym zamiennikiem mąki pszennej we wszelkiego rodzaju wypiekach jest mąka migdałowa. Ze względu na właściwości plastyczne nadaje im odpowiednią strukturę, a jej smak jest delikatny i lekko słodki. Natomiast wyrabiana z kasztanów jadalnych mąka kasztanowa świetnie nadaje się do wypieku pieczywa, ciast, ciasteczek i jako dodatek do produkcji makaronów. Produkowany jest z niej bezglutenowy chlebek kasztanowy o charakterystycznym smaku. Równie interesująca w smaku lecz wciąż trudno dostępna w kraju mąka z bananów może być zamiennikiem klasycznej mąki i służyć jako dodatek do wypieku pieczywa, zagęszczania sosów czy przyrządzania deserów.

Można spożywać bez obaw produkty ze zbóż naturalnie bezglutenowych, czyli ryżu, kukurydzy, gryki, prosa, sago, amarantusa, kasze jaglaną, kaszę Quinoa (komosę ryżową) także tapiokę, korab, miłkę abisyńską, soję, budynie, galaretki, kisiel, ziarno słonecznika, dyni, sezamu, soczewicy, orzechy, skrobię pszenną bezglutenową i inne produkty węglowodanowe, oznaczone symbolem przekreślonego kłosa, mleko i przetwory mleczne, mięso, drób, jaja, ryby, masło, tłuszcze roślinne, warzywa i owoce, wiele słodyczy i deserów.

Lista produktów zakazanych jest znacznie krótsza: należy wyeliminować wszelkie produkty zawierające pszenicę, żyto, jęczmień, owies i orkisz.

Pomoc dla kobiet w ciąży z celiakią

- Wciąż za mało wiemy - mówi Małgorzata Źródlak, prezes Polskiego Stowarzyszenia Osób z Celiakią i na Diecie Bezglutenowej. - Wystarczy wejść na nasze forum, by przekonać się, jak często przyszłe mamy z celiakią czują się osamotnione i bezradne w swojej chorobie. Trzeba przy tym pamiętać, że do nas trafiają już te aktywne, które rozumieją, na czym polega ich choroba i zdają sobie sprawę, że może mieć ona znaczny wpływ na ich rozrodczość. Niestety, wiedza lekarzy ginekologów w tym zakresie jest bardzo uboga. Nie kierują kobiet zgłaszających objawy celiakii na odpowiednie badania, nie wiedzą, co robić, gdy ich pacjentka jest już prawidłowo zdiagnozowana.

Doświadczenie pokazuje, że z zagrożeń dla płodności i przebiegu ciąży u kobiet z chorobą trzewną w większym stopniu zdają sobie sprawę mądrzy gastrolodzy niż ginekolodzy. Często to właśnie oni, wykrywając celiakię, pomagają parom, które bezskutecznie starają się o dziecko, a klasyczna diagnostyka nie wyjaśnia przyczyn ich problemów. Dlatego podstawowym celem stowarzyszenia, które reprezentuję, jest upowszechnianie wiedzy o celiakii, także wśród lekarzy wszelkich specjalności. Wszystkich zainteresowanych zapraszam na stronę naszego stowarzyszenia(www.celiakia.pl) oraz na nasze konferencje, które przybliżają problemy związane z dietą bezglutenową.

Polecamy wideo: Prawidłowa dieta w ciąży

miesięcznik "M jak mama"