Uzależnienia większości osobom kojarzą się automatycznie z narkotykami, alkoholem czy papierosami. Rzeczywiście o tych uzależnieniach – jeszcze do niedawna – mówiło się najwięcej, obecnie jednak specjaliści zajmujący się zdrowiem psychicznym zwracają uwagę na nieco inny problem. Są nim uzależnienia behawioralne, które niestety spotykane są ze stale wzrastającą częstością.
Spis treści:
Uzależnienie behawioralne - co to jest
Przyczyny uzależnień behawioralnych
Rodzaje uzależnień behawioralnych
Objawy uzależnień behawioralnych
Uzależnienia behawioralne a brak więzi z rodzicami
Rozpoznawanie uzależnienia behawioralnego
Jak pomóc człowiekowi uzależnionemu
Leczenie uzależnień behawioralnych
Uzależnienie behawioralne - co to jest
Zdefiniować uzależnienie behawioralne najprościej można jako uzależnienie od jakichś zachowań czy czynności. W medycznych klasyfikacjach schorzeń i zaburzeń chorobowych problemy te zaliczane są do zaburzeń kontroli popędów i nawyków.
Zasadniczo u każdego z nas może rozwinąć się jakieś uzależnienie behawioralne, w rzeczywistości jednak okazuje się, że największe ryzyko ich wystąpienia dotyczy dzieci i młodzieży.
Przyczyny uzależnień behawioralnych
Nie ma jednej, uniwersalnej teorii dotyczącej patogenezy uzależnień behawioralnych. Funkcjonuje wiele różnych opinii dotyczących tego, skąd biorą się omawiane zaburzenia.
Jako przykład jednej z nich można podać teorię związaną z mózgowym układem nagrody. Podejrzewa się, że przyjemne czynności prowadzą do uwalniania dopaminy w specyficznych rejonach mózgowia.
Kiedy czynność taka powtarzana jest często, to układ nagrody niejako się do niej „przyzwyczaja” – aby jej wykonywaniu towarzyszyło pożądane uczucie przyjemności, konieczne jest podejmowanie się danego zachowania coraz to częściej i częściej, przez co ostatecznie rozwijać się może uzależnienie behawioralne.
Czytaj:
Hikikomori - wirus samotności i wyobcowania
"Zamknij się mamo". Jak sobie radzić z niegrzecznym dzieckiem?
Rodzaje uzależnień behawioralnych
Do uzależnień behawioralnych zalicza się tak naprawdę bardzo wiele różnorodnych problemów. Wspomnieć tutaj można o:
- uzależnieniu od telefonu komórkowego,
- uzależnieniu od internetu,
- patologicznym hazardzie,
- uzależnieniu od pornografii (wbrew wszelkim pozorom problem ten nie dotyczy wyłącznie dorosłych, ale i zdarza się, że od pornografii uzależnione jest nawet zaledwie kilkuletnie dziecko),
- uzależnieniu od gier komputerowych,
- pracoholizmie.
O uzależnieniu od internetu czy telefonu komputerowego mówi się raczej powszechnie, do grupy uzależnień behawioralnych zaliczane są jednak również i dość zaskakujące problemy. Jako ich przykłady można podać uzależnienie od aktywności fizycznej czy też zaburzenia związane z przyjmowaniem pokarmów, takie jak ortoreksja czy kompulsyjne objadanie się.
Objawy uzależnień behawioralnych
To, że dziecko często korzysta z telefonu komórkowego czy bardzo intensywnie ćwiczy, nie oznacza jeszcze tego, że doszło u niego do uzależnienia behawioralnego. Aby je rozpoznać, u pacjenta stwierdzone muszą zostać problemy, które ogólnie są sygnałami świadczącymi o uzależnieniu.
Oczywiście, w przeciwieństwie do uzależnienia od alkoholu czy narkotyków, w przebiegu uzależnień behawioralnych nie pojawia się zasadniczo możliwość przedawkowania czy konieczność przeprowadzenia detoksykacji u pacjenta. Uzależnienia behawioralne mają pewne cechy wspólne z innymi uzależnieniami i są nimi:
- poważnego stopnia zainteresowanie daną czynnością czy zachowaniem (np. graniem w gry komputerowe czy korzystaniem z telefonu), które dominuje nad różnorodnymi innymi zachowaniami (np. nad koniecznością wykonania domowych obowiązków czy odrobienia lekcji),
- problemy przypominające zespół odstawienny (mowa tutaj o występowaniu dyskomfortu, rozdrażnienia i wewnętrznego napięcia wtedy, kiedy zakupoholik nie może się udać na zakupy czy gdy osoba uzależniona od telefonu komórkowego nie może z niego przez pewien czas korzystać),
- tolerancja: konieczność coraz częstszego i dłuższego podejmowania się czynności czy nawyku, by prowadziły one do przyjemnych doznań,
- związek z nastrojem – samopoczucie pacjenta poprawia się wtedy, gdy może on wykonywać czynność, od której uzależniony,
- uciążliwe nawroty (czyli powracanie do wykonywania czynności nawet wtedy, gdy podejmowane są próby powstrzymywania się od niej).
Czytaj:
Zastępczy zespół Münchhausena - kiedy matka jest uzależniona od leczenia swojego dziecka
Zaburzenia hiperkinetyczne u dziecka: przyczyny, objawy, leczenie
Uzależnienia behawioralne a brak więzi z rodzicami
Inną teorią dotyczącą możliwych przyczyn uzależnień behawioralnych jest ta, według której problemy tego rodzaju mają mieć związek z różnymi zaburzeniami procesu wychowawczego.
Zwolennicy tego poglądu przekonują, że brak więzi z rodzicami czy doświadczanie przemocy we wczesnym dzieciństwie mogą prowadzić do swego rodzaju pustki, którą człowiek, już w późniejszych latach, będzie próbował jakoś zapełnić. Jednym z możliwych sposobów na zlikwidowanie jej jest ucieczka właśnie w jakieś z uzależnień behawioralnych.
W pewien sposób ryzyko występowania uzależnień behawioralnych związane jest także z tym, jak wygląda współczesny świat. Sieć dosłownie nas otacza – bardzo wielu z nas dużo czasu poświęca przeróżnym portalom społecznościowym, nierzadko zdarza się również, że ze znajomymi komunikujemy się głównie poprzez wirtualne komunikatory.
Tak jak jednak osobie dorosłej zdecydowanie łatwiej stwierdzić, że zaczęła on korzystać z internetu stanowczo zbyt często, tak już trudniej bywa z krytycyzmem u dziecka (szczególnie u nastolatka). Dość szybko może to sprawić, że młody człowiek straci kontrolę nad swoimi zachowaniami, czego efektem może być właśnie uzależnienie behawioralne.
Rozpoznawanie uzależnienia behawioralnego
W rozpoznawaniu uzależnień behawioralnych znaczenie ma przede wszystkim stwierdzenie powyżej opisanych przejawów tych problemów. Istotne jest również to, czy wyjątkowo częste używanie telefonu komputerowego czy ciągle korzystanie z internetu w znaczący sposób wpływają na codzienne funkcjonowanie pacjenta.
Jeżeli przez swój nawyk człowiek zaniedbuje jakiekolwiek obowiązki (zawodowe, szkolne czy rodzinne) i jedyną rzeczą, jaką zajmuje się w wolnym czasie, jest np. siedzenie w internecie - istnieje wtedy duże prawdopodobieństwo, że cierpi on na uzależnienie behawioralne.
Jak zachęcić dziecko do nauki? Wideo
Jak pomóc człowiekowi uzależnionemu
Człowiek, który zmaga się z uzależnieniem behawioralnym, dość rzadko jest świadom swojego problemu. Tutaj pojawia się rola jego otoczenia – to właśnie partner czy rodzice uzależnionego dziecka jako pierwsi zauważają problem i to oni powinni podjąć próby nakłonienia bliskiego do skorzystania z pomocy. Namówić pacjenta z uzależnieniem behawioralnym do odwiedzenia psychologa czy psychiatry zwykle nie jest łatwo. Przy znacznych oporach można zdecydować się jednak nawet na samodzielną wizytę u specjalisty.
Rodzice, którzy podejrzewają, że ich pociecha jest uzależniona od internetu, mogą udać się do psychologa, który po pierwsze podpowie im, w jaki sposób zmotywować młodego człowieka do terapii, a po drugie zasugeruje, jak postępować, aby wzmacniać pozytywne zachowania u dziecka i jednocześnie redukować częstotliwość występowania zachowań negatywnych.
Leczenie uzależnień behawioralnych
W leczeniu uzależnień behawioralnych podstawowe znaczenie ma psychoterapia. Tutaj pojawia się kolejna odrębność pomiędzy uzależnieniami od substancji psychoaktywnych i uzależnieniami behawioralnymi. Tak jak w przypadku pierwszych z wymienionych, celem terapii jest uzyskanie pełnej abstynencji, tak w leczeniu uzależnień behawioralnych oczekiwane jest to, że pacjent uzyska kontrolę nad przejawianymi przez siebie zachowaniami.
Różne rodzaje psychoterapii bywają zalecane pacjentom zmagającym się z uzależnieniem behawioralnym – czasami poleca się im terapię poznawczo-behawioralną, a czasami terapię odwracania nawyków czy jeszcze inne rodzaje terapii. Zazwyczaj leczenie opiera się na psychoterapii indywidualnej, zdarza się jednak i tak, że najkorzystniejsze okazuje się skorzystanie z terapii rodzinnej, którą objęty będzie nie tylko cierpiący na uzależnienie behawioralne pacjent, ale i jego rodzice.
