Tradycyjnie mówi się, że androgeny to męskie hormony płciowe, a estrogeny i progestageny są zaś kobiecymi hormonami płciowymi. Tak rzeczywiście jest i u przedstawicieli odmiennych płci dominują inne hormony płciowe, aczkolwiek jedno wymaga tutaj wyraźnego podkreślenia: u kobiet również są produkowane pewne ilości androgenów, w organizmach mężczyzn powstają zaś pewne ilości estrogenów i progestagenów.
Spis treści:
Objawy nadmiaru androgenów u kobiet
Nadmiar androgenów u kobiet a PCOS
Nadmiar androgenów u kobiet a guzy jajnika
Nadmiar androgenów u kobiet a choroby nadnerczy
Inne przyczyny nadmiaru androgenów
Diagnostyka hiperandrogenizmu u kobiet
Leczenie hiperandrogenizmu u kobiet
Androgeny u kobiet
Androgeny u kobiet produkowane są w jajnikach i w nadnerczach. Ich rola w przypadku tej płci nie została do końca odkryta – zauważono już jednak to, że androgeny u kobiet mają wpływ na tempo procesów kościotworzenia, zwiększają one masę mięśniową, a także wywierają wpływ na libido oraz na nastrój.
Androgeny produkowane w kobiecym organizmie nie dają o sobie znać zasadniczo do momentu, dopóki nie jest w nim ich za dużo. Stan, kiedy u pacjentki produkowanych jest zbyt dużo męskich hormonów płciowych, określany jest mianem hiperandrogenemii, występowanie zaś przejawów nadmiaru androgenów u kobiet nazywane jest hiperandrogenizacją. Problem jest częstszy niż można by potencjalnie przypuszczać: szacuje się bowiem, że z nadmiarem androgenów może się zmagać 5 do nawet 15 proc. kobiet będących w wieku rozrodczym.
Objawy nadmiaru androgenów u kobiet
Jeżeli pacjentka zmaga się z hiperandrogenizacją, to zazwyczaj jest ona tego świadoma. Objawem nadmiaru androgenów u kobiet najczęściej jest bowiem hirsutyzm, czyli występowanie owłosienia w miejscach, w których typowo występuje ono u mężczyzn. O hirsutyzmie mówi się wtedy, gdy włosy pojawiają się u kobiety w obrębie twarzy, klatki piersiowej, brzucha czy wewnętrznych stron ud oraz pleców.
Poza dodatkowym owłosieniem, będącym przyczyną skrępowania wielu kobiet z hiperandrogenizacją, nadmiar androgenów u kobiet może prowadzić do:
- łysienia typu męskiego (czyli tego, gdzie włosy wypadają z czubka głowy oraz ze skroni),
- trądziku,
- łojotoku,
- zmiany barwy głosu na niższą,
- zaburzeń miesiączkowania,
- problemów z zajściem w ciążę
W przypadku, gdy u pacjentki dojdzie do bardzo wyraźnego nadmiaru androgenów, rozwijać się może u niej wirylizacja, polegająca na powiększeniu łechtaczki, wyraźnym obniżeniu tembru głosu oraz wykształceniu się umięśnienia typowego dla męskiej sylwetki. Hiperandrogenizm może prowadzić do wielu różnych problemów – co jednak może do być jego przyczyną?
Czytaj:
Objawy przed okresem - po czym poznać, że zbliża się miesiączka?
Jakie są przyczyny spóźniania się okresu?
Nadmiar androgenów u kobiet a PCOS
Jedną z najczęstszych przyczyn hiperandrogenizacji jest zespół policystycznych jajników (PCOS). W przypadku tego schorzenia nadmierna produkcja androgenów zachodzi z kilku powodów. Dzieje się tak m.in. przez to, że zwiększone stężenia lutropiny (LH) pobudzają do syntezy androgenów komórki tekalne jajnika, oprócz tego insulina (której u pacjentek z PCOS wydzielane są nadmierne ilości) również stymuluje komórki jajnikowe do produkcji męskich hormonów płciowych.
W przebiegu PCOS występuje wiele, poza hiperandrogenizacją, nieprawidłowości. U pacjentek pojawiać się mogą zaburzenia miesiączkowania, ale i nadwaga lub otyłość. Z chorobą związana jest insulinooporność, a także zaburzenia płodności.
Nadmiar androgenów u kobiet a guzy jajnika
Za tym, że za hiperandrogenizację odpowiada hormonalnie czynny guz jajnika, przemawiać może przede wszystkim to, że objawy nadmiaru androgenów postępują bardzo szybko. Czujność zawsze musi wzbudzić również to, gdy hiperandrogenizacja pojawia się u młodej (mającej 20-30 lat) kobiety, będącej po okresie dojrzewania płciowego.
Guzy jajnika mogą doprowadzać do bardzo znaczącego zwiększenia ilości androgenów w kobiecym organizmie – w ich przypadku nierzadkie jest wystąpienie wspominanej wcześniej wirylizacji. Różne zmiany mają zdolność do produkcji męskich hormonów płciowych, jako ich przykłady można wymienić jądrzaka (nowotwór z komórek Sertolego i Leydiga), gruczolakoraka jajnika oraz guz Krukenberga.
Czytaj:
Czy możliwe jest zajście w ciążę podczas okresu?
Plamienie zamiast okresu - kiedy kalendarz miesiączkowy płata figle
Nadmiar androgenów u kobiet a choroby nadnerczy
Przyczyną hiperandrogenizacji mogą być nie tylko choroby jajników, ale i choroby nadnerczy. Tutaj jako możliwe źródło nadmiaru androgenów można podać wrodzony przerost nadnerczy, ale i zmiany pojawiające się już w trakcie życia – takowymi może być guz nadnerczy (doprowadzający do wystąpienia zespołu Cushinga), jak i guz przysadki mózgowej produkujący nadmierne ilości ACTH, czyli kortykotropiny (wtedy rozwija się choroba Cushinga).
Inne przyczyny nadmiaru androgenów u kobiet
Nadmiar androgenów może być związany z innego jeszcze rodzaju problemami. Zdarza się, że hiperandrogenizacja pojawia się w związku z menopauzą. Taka możliwość może mieć miejsce szczególnie w początkowym okresie zakończenia miesiączkowania – spadają wtedy drastycznie stężenia estrogenów w żeńskim organizmie, przez co może dochodzić do ilościowej dominacji androgenów, skutkującej właśnie hiperandrogenizacją.
Innymi problemami, które również mogą być powiązane z wystąpieniem nadmiaru androgenów u kobiet, są:
- akromegalia,
- hiperprolaktynemia (która może być skutkiem np. wystąpienia gruczolaka przysadki produkującego prolaktynę),
- nadczynność tarczycy
Istnieje również możliwość, że hiperandrogenizacja będzie skutkiem przyjmowania pewnych leków. Tak może się dziać np. w przypadku kobiet przyjmujących danazol (środek ten bywa zalecany chorym na endometriozę) oraz przy stosowaniu środków zawierających progestageny (np. lewonorgestrel, który bywa jednym ze składników doustnych tabletek antykoncepcyjnych).
Czytaj:
Psychoza menstruacyjna - czy w ogóle istnieje?
Czy ból jajników przed okresem powinien niepokoić?
Norma androgenów u kobiet
Przyczyny nadmiaru androgenów u kobiet mogą być naprawdę różne – może nimi być stosowanie leków, jak i nowotwór – w związku z czym nie ulega wątpliwości, że przy podejrzeniu tego problemu pacjentka zdecydowanie powinna odwiedzić lekarza. Pacjentki, które zmagają się z hirsutyzmem, przed wizytą u specjalisty powinny powstrzymać się od golenia włosów z nietypowych dla kobiet lokalizacji – lekarz musi mieć możliwość obejrzenia włosów po to, aby móc stwierdzić, czy rzeczywiście jest to hirsutyzm.
Diagnostyka hiperandrogenizmu
W diagnostyce nadmiaru androgenów u kobiet wykorzystywanych jest wiele różnych badań. Istotne jest zebranie wywiadu z pacjentką (w którym pytana jest ona m.in. o to, od kiedy występują u niej objawy hiperandrogenizmu czy też o to, czy jakaś inna kobieta w jej rodzinie miała podobne problemy), jak i przeprowadzenie badania ginekologicznego (szczególnie, jeżeli potencjalną przyczyną nadmiaru androgenów jest PCOS lub guz jajnika).
Ważne jest wykonanie badań hormonalnych – oznaczane bywa chociażby stężenie wolnego testosteronu. Norma wolnego testosteronu u kobiet wynosi mniej niż 8,5 ng/ml. Samo jednak wykonanie tego badania nie umożliwi uzyskania odpowiedzi na pytanie, co doprowadziło do wystąpienia nadmiaru androgenów – do tego konieczne jest wykonanie innych badań, takich jak oznaczenia we krwi stężeń:
- hormonów nadnerczowych,
- prolaktyny,
- estradiolu,
- FSH,
- LH,
- SHBG (globuliny wiążącej hormony płciowe),
- hormonów tarczycy.
Diagnostyka nadmiaru androgenów u kobiety może więc zająć trochę czasu, jest ona jednak bardzo ważna. Znalezienie przyczyny hiperandrogenizacji jest kluczowe ze względu na to, że to właśnie ku niej kierowane są oddziaływania terapeutyczne.
Czy wiesz wszystko o zaburzeniach miesiączkowania? Wideo
Leczenie hiperandrogenizmu u kobiet
Leczenie nadmiaru androgenów u kobiet jest ściśle uzależnione od przyczyny, która doprowadziła do tego stanu. W przypadku PCOS wykorzystuje się m.in. dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne, a u pacjentek z tym schorzeniem, które nie planują starań o dziecko, leczenie może polegać na stosowaniu leków antyandrogennych. W przypadku guzów hormonalnie czynnych – czy to jajnika, nadnerczy czy przysadki – podstawę leczenia stanowi zaś operacyjne usunięcie takiej zmiany.
U części jednak pacjentek – pomimo przeprowadzenia wyjątkowo dokładnej diagnostyki – nie udaje się odnaleźć przyczyny hirsutyzmu czy powiązanej z nim hiperandrogenizacji. W takim wypadku jedyną opcją pozostaje usuwanie zbędnego owłosienia, co większość pacjentek, ze względu na odczuwany dyskomfort, po prostu czyni. Część z nich w takim wypadku korzysta z golenia włosów, po pewnym jednak czasie niechciane włosy odrastają. Z tego właśnie powodu część pacjentek, które cierpią na hirsutyzm, decyduje się na skorzystanie z trwałych metod depilacji, takich jak np. laserowe usuwanie owłosienia.
